زمانی که از برابری آموزشی سخن مي گوييم، منظور‌مان چیست؟ آیا در مورد درآمدها یا تامین مالی صحبت می‌کنیم یا دسترسی افراد به محیط‌های آکادمیک؟ در واقع، برابری آموزش به این معنا است که یک سیستم آموزشی پیاده‌سازی شود تا تمامی افراد بتوانند از شانسي برابر برای نیل به موفقیت برخوردار باشند؛ اما به‌کارگیری چنین سیستم آموزشی نیازمند آن است كه ابتدا کمبودها و چالش‌های هر یک از دانشجویان و دانش‌آموزان شناسایی شده و در ادامه، اطمینان ایجاد شود افرادی که برای دسترسی به آموزش دلخواه خود با مشکلاتی مواجه هستند، از حمایت و پشتیبانی کافی برخوردار خواهند بود.
با توجه به گسترش روزافزون نقش فناوری اطلاعات در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی، استارتاپ‌های آموزش آنلاین به دلیل سهولت در دسترسی برای افراد با شرایط مختلف، می‌تواند نقش بی‌بدیلی را در کاهش نابرابری آموزشی در یک جامعه ایفا کند. نباید از یاد برد که قرار نیست ایجاد فرصت‌های آموزشی برای همه افراد، به نتایج یکسانی منتهی شود؛ بلکه هدف از برابری آموزشی این است که هر دانش‌آموز و دانشجویی فرصت‌های برابری برای دسترسی به آموزش داشته باشد. اما برابری آموزشی که بسیار در مورد آن صحبت می‌شود دارای چه مولفه‌هایی است؟

مولفه‌های برابری آموزشی

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، دو مولفه مهم را برای برابری در آموزش تعیین کرده است:

1-عدالت: اطمینان حاصل شود که شرایط اجتماعی و فردی موجب جلوگیری از شکوفایی علمی دانشجویان نمی‌شود.

2-شمولیت: راه‌اندازی یک استاندارد پایه که بتواند همه دانشجویان را فارغ از گذشته آن‌ها، ویژگی‌های شخصیتی و محل زندگی در بر بگیرد.

نیل به این مولفه‌ها در یک سیستم اجتماعی مستلزم آن است تا از چند جنبه به این موضوع پرداخته شود:

-منابع پولی: آیا تامین مالی مدارس برابر است؟ آیا مدارسی که جمعیت بیشتری از دانش‌آموزان را پذیرا هستند، به منابع مورد نیاز خود نیاز دارند؟

-استاندارد علمی: آیا همه دانش‌آموزان به استانداردهای علمی سطح بالا دسترسی دارند؟ چگونه این استاندارها با نیازهای ویژه دانش‌آموزان تطبیق پیدا می‌کنند؟

-محتوای علمی و پشتیبانی: آیا همه دانش‌آموزان به محتوای با کیفیت دسترسی دارند؟ چه نوع پشتیبانی برای آن دسته از افرادی فراهم است که برای نیل به اهداف علمی خود نیاز به دریافت کمک‌های بیشتری دارند؟

اما چه روش‌هایی برای ارتقا این برابری آموزشی در دنیای امروز وجود دارد؟ چگونه می‌توان از ظرفیت‌های نوین حوزه فناوری در زمینه ارتقا برابری آموزشی استفاده کرد؟

اهمیت استارتاپ‌ها در بهبود برابری آموزشی

در این میان، استارتاپ‌ها و پلتفرم‌های آنلاینی که در حوزه آموزش فعالیت دارند را می‌توان یک فرصت بدیع با پتانسیل‌های بالا برای بهبود برابری آموزشی در جهان و ایران دانست. مروی بر تجربه کشورهای توسعه‌یافته در زمینه ارتقای برابری آموزشی نشان می‌دهد که این کشورها طی سال‌های اخیر حداکثر استفاده را از ظرفیت استارتاپ‌های حوزه فناوری آموزش (Ed-Tech) کرده‌اند. امروزه، توسعه روزافزون پلتفرم‌های آنلاین در تمامی بخش‌ها، موجب بروز تغییرات گسترده‌ای در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی شده است و حوزه آموزش نیز از این مهم بی‌نصیب نمانده است.

در حقیقت، آموزش الکترونیکی باعث گسترش دسترسی افراد به منابع آموزشی متنوع می‌شود و همچنین برای آن دسته از دانش‌آموزان و دانشجویان که به آموزش خاصی نیاز دارند، بستر دسترسی به مواد آموزشی مورد نظر را فراهم می‌کند.

استارتاپ‌های آموزش آنلاین، عامل مهمی در ارتقای عدالت اجتماعی در حوزه کیفیت آموزش هستند که به‌ویژه اهمیت این موضوع در مناطق روستایی و دورافتاده دوچندان می‌شود؛ چراکه در این مناطق، نیروهای آموزشی از کیفیت پایین‌تری نسبت به همتایان خود در شهرها برخوردار هستند و منابع کمتری در اختیار دانش‌آموزان قرار دارد.

از سوی دیگر، ارائه آنلاین محتوای آموزشی می‌تواند برای افرادی که دارای معلولیت جسمی هستند، این فرصت را ایجاد کند که از منازل خود بتوانند به محتوای با کیفیت آموزشی دسترسی داشته باشند.

بر این اساس، نیاز به توزیع و برابری در زمینه آموزش در کشورهایی که قصد دارد با شتاب بیشتری مسیر توسعه را طی کنند، یکی از مهم‌ترین فاکتورها است. در واقع توزیع علم در یک جامعه و دسترسی به آن را می‌توان زیربنای توسعه‌یافتگی جوامع دانست. از این رو، استفاده از ظرفیت‌های استارتاپ‌های آموزش آنلاین و محتوایی می‌‌تواند برابری در زمینه فرصت‌های آموزشی را در ایران بهبود دهد.

اين موضوعی است كه معاونت علمي و فناوري رئيس جمهوري نيز به آن تاكيد دارد. سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری اخيرا با اشاره به نقش استارتاپ‌های حوزه آموزشی در زمینه تولید محتوا، ایجاد زیر ساخت و ارائه امکانات مورد نیاز در حوزه‌های آموزش و پرورش، یادآوري می كند: «توسعه عدالت آموزشی یکی از موضوعات جدی مطرح در این حوزه است که آموزش‌های آنلاین می‌تواند با بهترین کیفیت مطالب مهم را در اختیار دانش‌آموزان دور افتاده‌ترین نقاط کشور قرار دهد.»

کورسرا؛ نمونه موفق جهانی در کاهش نابرابری آموزشی

در میان نمونه های جهانی، کورسرا (Coursera) یکی از استارتاپ‌های حوزه آموزش آنلاین و ارائه محتوای با کیفیت است که توانسته است تنها در چند سال، میلیون‌ها نفر دانشجو از سراسر نقاط جهان را جذب کند. در این پلتفرم آموزشی، طیفی از کلاس‌ها به شکل ویدیوهای سخنرانی و کارگاه‌های آموزشی تحت نظر دانشگاه‌های معتبر جهان در اختیار کاربران قرار می‌گیرد.

کورسرا در توضیح ماموریت خود اعلام کرده است: «تیم کورسرا با بیشتر از 200 دانشگاه معتبر و شرکت پیشرو در جهان همکاری می‌کند تا بتواند آموزش آنلاین منعطف، مقرون به‌صرفه و مرتبط با مشاغل را به افراد و سازمان‌های مختلف جهان ارائه دهد.»

این پلتفرم آموزشی معتقد است که دانش، منبع اصلی ترقی و تعالی بشر است و با استفاده از آموزش، می‌توان بیماری را به سلامتی، فقر را به رفاه و تقابل را به صلح تبدیل کرد. این وب‌سایت موفق آموزشی تاکید می‌کند که مهم نیست هر فرد در کجای این کره خاکی زندگی می‌کند، یادگیری می‌تواند افراد را قادر به رشد و شکوفایی کند. به همین دلیل است که دسترسی به بهترین سطح از آموزش، یک حق است نه امتیاز؛ بنابراین، هر کس می‌تواند با دسترسی به منابع آموزشی، زندگی خود را دگرگون کند.

گزارش کورسرا از عملکردش در سال 2020 _که در سایه پاندمی کرونا، نیاز به آموزش آنلاین در جهان را به یک ضرورت تبدیل کرد- حاکی از آن است که این پلتفرم توانسته میلیون ها کاربر در نقاط مختلف دنیا را برای دریافت محتواهای مختلف آموزشی به خود جلب کند. از این رهگذر، می توان به ارقام اعلام شده از رشد سالانه فراگیران این وبسایت آموزشی اشاره کرد. در سال 2020 بیش از 6 میلیون نفر از منطقه خاورمیانه و آفریقا، از دوره های آموزشی کورسرا استفاده کردند که این رقم حاکی از رشد 64 درصدی تعداد فراگیران از این مناطق جهان نسبت به سال گذشته است. همچنین در سال 2020، بیش از 13 میلیون نفر از آمریکای لاتین در جمع فراگیران دوره های آموزشی کورسرا قرار داشتند که نسبت به سال 2019، افزایش 69 درصدی را نشان می دهد.

همچنین بیشترین رشد سالانه تعداد کاربران و فراگیران در کورسرا، به 5 کشور در حال توسعه مربوط می شود. نکته آنکه تسهیل شرایط برای دسترسی افراد اگرچه به صورت عام حایز اهمیت است اما فراهم کردن امکانی برای دسترسی کاربران از کشورهای توسعه نیافته و درحال توسعه، عملکرد این پلتفرم را بیش از هر زمانی در مسیر کاهش نابرابری آموزشی قرار می دهد. شاهد دیگر این موضوع، استقبال شهروندان این کشورها از دوره های کورسرا است؛ موضوعی که نشان می دهد کورسرا توانسته در مسیری گام بردارد که امکان آموزش را برای افراد در کشورهایی فراهم کند که برای دریافت آموزش با کیفیت با موانعی روبرو هستند.

از این منظر می توان گفت که کورسرا توانسته ا حد ممکن با حذف موانعی همچون فاصله جغرافیایی، فرصتی برابر برای آموزش در نقاط جغرافيايی مختلف فراهم کند. از سوی دیگر، سعی کرده است که چالش عدم دسترسی به مدرسين تراز اول براي همه اقشار را با بهره گیری از امکان آموزش الکترونیکی و ارتباط با بهترین دانشگاه های دنیا برطرف کرده و از سوی دیگر، مانع بالا بودن هزينه شركت در كلاسهاي آموزشی را برای افراد، با برگزاری دوره های رایگان از بین ببرد. از این رو، کورسرا امکان توزیع متوازن آموزش و يادگيری در تمامی نقاط را تا حد ممکن فراهم کرده و اقدامات آن را می توان در راستای کاهش نابرابری ها در حوزه آموزش تلقی کرد.

بدون تردید، توزیع برابر فرصت‌های آموزشی در سطح یک جامعه، می‌تواند آن کشور را با شتاب هرچه بیشتر در مسیر توسعه قرار دهد و این روند را تسهیل کند. یکی از چالش‌هایی که اغلب در سطح جوامع توسعه یافته وجود دارد؛ نابرابری آموزشی است که در بسیاری از موارد موجب می‌شود پتانسیل‌های علمی در یک کشور به‌طور کامل شکوفا نشود؛ از این رو، اطمینان از دسترسی تعداد روزافزونی از افراد برای دسترسی به محتوای با کیفیت آموزشی، بسیار حائز اهمیت است. با توجه به تغییرات انقلابی که حوزه دیجیتال در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرده است، استفاده از پلتفرم‌ها و استارتاپ‌های آموزش آنلاین به دلیل ویژگی‌هایی نظیر دسترس‌پذیری بالا و قابلیت شخصی‌سازی محتوای آموزشی به تناسب نیاز افراد، این اطمینان را ایجاد می‌کند که همگان به محتوای کیفی آموزشی با استاندارهای بالا دسترسی دارند.

*روزنامه نگار