حضور زنان در عرصه علم و فناوری به‌عنوان یک ظرفیت کلیدی و استراتژیک از جمله عوامل پیش‌برنده توسعه علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به شمار می‌رود. در دهه‌های اخیر، ظرفیت علمی و تخصصی زنان ایرانی به طور محسوسی افزایش یافته و در این میان، زنان سرآمد در زمینه‌های مختلف علمی، تحقیقاتی و فناوری دستاوردهای ارزشمندی داشته‌اند.

شناسایی و بهره‌گیری از این توانمندی‌ها می‌تواند نه تنها به ارتقای موقعیت علم و فناوری در کشور کمک نماید، بلکه نقش مهمی در توسعه علم و فناوری در سطح بین المللی ایفا کند.
با توجه به سیاست‌های کلان و اهداف، برنامه ها و مأموریت‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، گسترش حضور و مشارکت زنان سرآمد در زیست‌بوم نوآوری و فناوری، نیازمند برنامه‌ریزی‌های هدفمند و سیاست گذاری های کلان است. از آنجا که توسعه پایدار باید در فضای منسجم و سازگار با سیاست‌های کشور صورت پذیرد، تمرکز بر بسترهای مناسب برای حمایت از زنان سرآمد امری ضروری و گامی عملیاتی در راستای تحقق اهداف اقتصاد دانش بنیان در کشور است که در ادامه به برخی از آن ها پرداخته خواهد شد:

۱. ایجاد ساختارهای حمایتی و مشوق‌های هدفمند برای زنان سرآمد
یکی از راهکارهای موثر برای تشویق و تقویت زنان سرآمد، ایجاد مشوق‌های هدفمند و ساختارهای حمایتی است. از جمله اقدامات پیشنهادی در این راستا می‌توان به تخصیص فرصت‌های ویژه در حوزه‌های تحقیقاتی و فناوری و همچنین دسترسی به منابع مالی برای انجام پژوهش‌های علمی اشاره کرد. سیاست‌هایی نظیر اعطای بورسیه‌های تخصصی، تسهیلات ویژه برای شرکت در همایش‌های بین‌المللی و برنامه‌های ویژه حمایت از پژوهشگران زن، می‌تواند به افزایش انگیزه و توانمندی زنان سرآمد کمک کند. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری می‌تواند از طریق تدوین سیاست گذاری های حمایتی مشخص و پایدار در سطح کلان، امکان مشارکت و دسترسی زنان به این فرصت‌ها را تسهیل کند.

۲. تقویت شبکه‌های همکاری علمی و بین‌المللی
یکی دیگر از رویکردهای عملیاتی، توسعه و تقویت شبکه‌های علمی و همکاری های بین‌المللی است. با گسترش این شبکه‌ها و ایجاد تعاملات علمی با دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی معتبر خارجی، زنان سرآمد کشور می‌توانند ضمن تبادل دانش و تجربیات خود با متخصصان سایر کشورها، دسترسی به جدیدترین دستاوردهای علمی و فناورانه داشته باشند. این رویکرد، نه تنها به ارتقای سطح علمی کشور کمک می‌کند بلکه زمینه‌ساز دسترسی زنان سرآمد به فرصت‌های همکاری و حمایت‌های بین‌المللی می‌شود. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری می‌تواند در این زمینه با توسعه تفاهم نامه‌های همکاری علمی، مسیر تعاملات بین‌المللی را هموارتر کند.

۳. تقویت جایگاه زنان سرآمد در حوزه‌های مدیریتی و راهبری علمی
افزایش تعداد زنان در حوزه‌های مدیریتی و راهبری علمی می‌تواند نقش موثری در ارتقای زیست‌بوم علم و فناوری در کشور داشته باشد. این امر نیازمند توجه به سیاست‌های انتصاب و استفاده از استعدادها و توانمندی‌های زنان در مناصب کلیدی است. حضور زنان در مدیریت پروژه‌های علمی و فناوری و نیز ایفای نقش در تیم‌های راهبردی و تصمیم‌گیری، می‌تواند به دستیابی به نتایج موثرتری در این حوزه‌ها کمک کند. این سیاست‌ها علاوه بر شناسایی استعدادها، باید تمرکز ویژه‌ای بر آموزش و توسعه مهارت‌های مدیریتی داشته باشند تا از این طریق، زنان در نقش‌های کلیدی و راهبردی بتوانند با اعتماد به نفس و مهارت‌های لازم حضور داشته باشند.

۴. ارتقای فرهنگ سازمانی و آگاهی‌بخشی در راستای حمایت از زنان سرآمد
بخش دیگری از این راهبرد، شامل تغییر نگرش‌ها و ارتقای فرهنگ سازمانی است که از مشارکت و توانمندی‌های زنان حمایت می‌کند. ایجاد محیط‌های کاری حمایتی و مبتنی بر شایسته‌سالاری که فرصت‌های برابر را برای زنان فراهم کند، نقشی کلیدی در پایداری حضور و مشارکت آنان در زیست‌بوم علم و فناوری دارد. برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی به مدیران و کارکنان در جهت ایجاد فرهنگ پذیرش و احترام به توانمندی‌های زنان، می‌تواند در ارتقای محیط‌های کاری تاثیر بسزایی داشته باشد. این مهم از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی و ترویج الگوهای موفق از زنان سرآمد می‌تواند اجرایی شود.

۵. تدوین شاخص‌ها و سنجه‌های پایش و ارزیابی
ایجاد شاخص‌ها و ابزارهای پایش و ارزیابی پیشرفت زنان در زیست‌بوم علم و فناوری، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای سنجش میزان موفقیت سیاست گذاری‌ها و برنامه‌های تدوین شده عمل کند. با بهره‌گیری از این سنجه‌ها، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان می‌تواند بر اساس داده‌های واقعی، عملکرد خود را ارزیابی و بر اساس نتایج و خروجی ها، بهبودهای لازم را اعمال کند.

همچنین این پایش‌ها می‌تواند به عنوان معیارهایی شفاف برای سنجش موفقیت زنان در حوزه‌های مختلف علمی و فناورانه عمل کند و به افزایش انگیزه آنان برای دستیابی به اهداف والاتر کمک نماید.

جمع بندی
در نهایت، تحقق حضور موثر زنان سرآمد در زیست‌بوم علم و فناوری در کشور نیازمند تدوین سیاست‌های کلان، تقویت بسترهای نهادی، و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی و هدفمند است. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری می‌تواند از طریق ایجاد ساختارهای حمایتی، تسهیل شبکه‌های همکاری علمی، به کارگیری از حضور زنان در نقش‌های مدیریتی، ارتقای فرهنگ سازمانی و پایش مستمر پیشرفت‌ها، زمینه را برای تحقق این مهم فراهم آورد. حضور و مشارکت فعال زنان سرآمد، افزون بر نقش حیاتی در توسعه علمی و فناورانه، می‌تواند به عنوان سرمایه‌ای استراتژیک برای ارتقای جایگاه علمی کشور و افزایش توان رقابتی ایران در سطح بین‌المللی باشد.

* مشاور امور بانوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور