آزمایشگاه‌ها به عنوان یکی از پایه‌های اساسی تحقیق و پژوهش‌ها نقشی کلیدی در توسعه علم و فناوری دارند اما همواره به عوامل آسیب‌زای مختلفی سر و کار دارند. عواملی که شناخت صحیحشان می‌تواند به حفظ یک محیط امن برای بهبود کیفیت نتایج آزمایش‌ها کمک کند.

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، عنوان «آزمایشگاه» با تحقیق و پژوهش گره خورده است. این عبارت یادآور محیطی علمی و تحقیقاتی است که بررسی‌ روی مواد، موجودات و برهم کنش‌های آن‌ها صورت آزمایش می‌شود. همین موضوع ممکن است خطراتی را برای افراد فعال این حوزه به همراه داشته باشد.
هرچه زمان حضور در معرض مخاطرات افزایش یابد، خطر مواجهه با آن‌ها و حوادث احتمالی ناشی از آن‌ها نیز بیش‌تر خواهد شد. از این‌رو کارشناسان آزمایشگاه‌ها که زمان زیادی را برای انجام آزمایش و تحقیق در محیط آزمایشگاه می‌گذرانند از جمله کسانی هستند که در معرض آسیب‌های احتمالی قرار خواهند داشت و ممکن است سلامت آن‌ها را حتی در دراز مدت تحت تاثیر قراردهد. بر همین اساس باید افراد مرتبط با آزمایشگاه‌ها با راه‌های مقابله و کاهش صدمات ناشی از آن آگاه باشند.

ضرورت رعایت اصول اولیه ایمنی
رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاه از الزامات اولیه است؛ شرايط محیطی در هر آزمايشگاه ميتواند سالمت، ايمني و محيط زيست را به خطر انداخته و روند طبيعي امور را مختل کند. بنابراین تمامي افراد مرتبط با آزمايشگاه‌ها بايد با مخاطرات و عوامل زيان‌آور محيط آزمايشگاه‌ها، شرايط اضطراري ممكن در آزمايشگاه، راه‌هاي مقابله و كاهش صدمات آشنا باشند.
به‌طور کلی کنترل عوامل زیان‌آور محیط کار از مهمترین اقداماتی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. آسیب‌های فضای آزمایشگاه‌ها در  عوامل فيزيکي، عوامل شيميایي،  عوامل مکانیکی و ارگونومی، عوامل رواني، عوامل زیستی دسته‌بندی می‌شوند.
عوامل فيزيكي محيط كار، جزو عوامل موجود در محيط كار هستند كه با وضعيت فيزيكي محيط كار مرتبط مانند سروصدا، ارتعاش، گرما و سرما، روشنایی و عواملی از این دست جزو عوامل فیزیکی قرار می‌گیرند.
اما عوامل شیمیایی؛ کليه مواد اوليه، مواد خام، مواد واسطه و فرآوردههاي اصلي که در صنعت به کارميروند يا توليد ميشوند، گرد و غباری که از راه تنفس، تماس با پوست یا راههای دیگر به انسان آسیب میرساند در این دسته قرار می‌گیرند.
عوامل روانی به‌طور کلی، شامل کلیه عواملی که موجب بروز استرسها و اختالالت روحی و روانی در محیط کار میشوند
همچنین تمامی پاتوژن‌ها و عوامل بیماری‌زای میکروبی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و همچنین بیماری‌های زیستی ناشی از آن‌ها، از عوامل زیستی زیانآور هستند که مورد بررسی و کنترل قرار می‌گیرند.
هریک از این عوامل، زمینه‌ساز آسیب‌ها و بیماری‌هایی می‌شوند که نیندیشیدن چاره‌ای برای آن‌ها می‌تواند مشکلاتی متعددی را برای کاربر ایجاد کند حتی بر نتایج آزمایش نیز اثر  نامطلوب بگذارد. در آزمایشگاه‌های شیمی و محیط‌هایی که حاوی مواد شیمیایی هستند باعث ایجاد بیماری می‌شوند.
هدف علم ارگونومی حذف یا کاهش مواجهه کارشناس با خطرات ارگونومیک است که باعث بیماریهای اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار میشوند. اختلال‌های اسکلتی - عضلانی یکی از بزرگترین چالش‌های شغلی کشورهای در حال توسعه است.

عوارض و بیماری‌های ناشی از تاثیر عوامل زیستی
 استرس یکی از مشکلات مهم و روزافزون بهداشت کاری است و از نظر اقتصادی جزو علل بازدارنده، محسوب می‌شود. اغلب ما، یك سوم اوقات شبانه‌روز خود را در محیط كار می‌گذرانیم، فشارهای كاری، تعارض‌ها مهم‌ترین علت‌های فرسودگی جسمی و عاطفی هستند که بیماری و پیری زودرس را به همراه می‌آورد.

شناسایی عوامل محیطی و اقدامات کنترلی
نخستین و مهم‌ترین اقدام در آزمایشگاه، شناسايي عوامل زيانآور محيط کار است. پس از آن، اندازهگيري و مقايسه آن‌ها با استانداردها و اقدامات الزم براي كنترل و پيشگيري از تأثير آن عوامل بعمل ميآيد. اندازهگيريها معموال به دو صورت محيطي و فردی انجام ميشوند. الزم به توضيح است كه اندازهگيري با اهداف گوناگوني مانند تعيين ميزان خطر و تاثیرگذاری آن روی نتایج، تعيين افراد در معرض محلهاي آلوده و باالخره تعيين كارايي اقدامات كنترلي بكار رفته و يا موجود در محيط انجام می‌پذيرد.

اقدامات کنترلی عوامل شیمیایی زیان‌آور
 
آگاهي از خطرات ناشي از مواد شيميايي و چگونگی پيشگيري از اين خطرات اهميت زيادي دارد. مراکز علمی و تحقیقاتی در سطح جهان طی سال‌ها عوارض ناشی از مواد شیمیایی را در غلظت‌های گوناگون بررسی کرده و در این راستا جدول‌هایی را تهیه کرده‌اند که براساس این جدول‌ها، حد مجاز تماس با آلاینده‌ها بیان شده‌است. از این رو، تهیه فهرست مواد شیمیایی موجود و اطلاعات الزم در خصوص سمیت آن‌ها و تجزیه و تحلیل و مقایسه آن‌ها با استانداردها انجام می‌شود.
اقدامات کنترلی محیطی از طریق رعایت عواملی همچون حذف یا کاهش آلاینده در محل تولید ، متوقف کردن فرآیند، جایگزینی مواد، تغییر فرآیند تولید ،  محصور کردن، دیواره‌های جداکننده، فاصله و زمان، عمومی و موضعی انجام‌پذیر است. اقدامات کنترلی فردی با رعایت روش انجام کار، وسایل حفاظت فردی، کاهش زمان کار، بهداشت فردی و سایر اقدامات است.

اقدامات کنترلی عوامل روانی زیان آور
ارتقای بهداشت روانی محیط كار بهعنوان یكی از مهمترین ابعاد توسعه و بهسازی منابع انسانی در سازمانها، اذهان بسیاری را در كشورها متوجه خود كرده است. برای پیشرفت و رشد كشور در همه زمینهها ابتدا باید از نیروی انسانی سالم و متفكر و خالق استفاده كرد زیرا استفاده از نیرویهای سالم جسمی و فكری در مؤسسات اقتصادی، خدماتی، آموزشی و صنعتی در بالا بردن سطح بهره وری تأثیر بسزایی دارد.
براي پيشگيري عمومي باید اقداماتی از قبیل خشک کردن پیپت‌ها به‌جای فوت کردن آن‌ها، استفاده از پیپت‌های سرنگ‌دار هنگام کشیدن مایع از داخل ظروف و غیره را رعایت نمود و در حوزه عمومی، براي پيشگيري باید اقداماتی از جمله استفاده از تهويه مناسب، چک کردن سیستم بدن کارشناسان و انجام واکسیناسیون، استفاده از لباس‌ها و دستکش‌های حفاظتي را مدنظر قرار داد.

پایان پیام/24