اعمال قوانین سختگیرانه مهاجرتی یکی از مهم ترین موضوعات کمپین انتخاباتی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 2016 بود. با ورود او به کاخ سفید، وی تمام تلاش و توان خود را برای کنترل شدید بر سیاست های مهاجرتی به کار گرفت. وعده ساختن دیوار در مرز ایالات متحده و مکزیک و وادار کردن مکزیک به پرداخت هزینه های ساخت دیوار، اعمال محدودیت های بیشتر بر کارت های سبز و ویزاهای خانوادگی، خاتمه دادن ویزای لاتاری و قانون منع سفر هفت کشور عمدتا مسلمان از جمله ایران به ایالات متحده از جمله گفته ها و اقداماتی بود که در چند سال گذشته جنجال های فراوانی را متوجه دولت وی ساخت. در یکی از تازه ترین اقدام های ضد مهاجرتی، دولت دونالد ترامپ و طرفداران سیاست محدودیت های مهاجرت به ایالات متحده، کرونا ویروس و تبعات اقتصادی ناشی از آن را فرصت مغتنمی برای تشدید سیاست های ضد مهاجرتی شمرده اند.

محدودیت‌های جدید این بار دارندگان ویزای نیروی کار ماهر H-1B   و دانشجویان بین المللی که بعد از فارغ التحصیلی تحت ویزای OPT قصد فعالیت و اشتغال  ایالات متحده را دارند را نشانه رفته است. از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، سازمان شهروندی ایالات متحده و خدمات مهاجرتی مجموعه ای از سیاست هایی را تنظیم کرده که باعث افزایش نرخ رد درخواست برای ویزای H-1B برای شرکت ها شده است. رد دادخواست های جدید ویزای H-1B از 6  درصد در سال مالی 2015 به 30 درصد در سه ماهه نخست سال مالی 2020 افزایش یافته است و کارفرمایان غالباً برای بدست آوردن تأیید برنامه های رد شده به دادگاه مراجعه کرده اند . ویزاهای H-1B بسیار مهم هستند زیرا به طور معمول، این ویزاها تنها روش عملی هستند که یک نیروی کار ماهر با ملیت خارجی، از جمله دانشجویان بین المللی بتواند در دراز مدت در ایالات متحده فعالیت کند.

بنا بر گزارش ها، دولت ترامپ در حال تهیه دستورالعمل اجرایی برای ممنوعیت صدور  ویزاهای جدید H-1B است. دستور  وی  می تواند چالشی جدی برای  اقتصاد  ایالات  متحده بخصوص در بخش فناوری و نوآوری باشد و تامین نیروی انسانی ماهر در این بخش  را دچار بحران نماید. چرا که پایان دادن به ویزای H-1B راه حل مناسبی نیست و به ویژه به بخش نوآورانه اقتصاد آمریکا  آسیب می رساند. مهاجران ماهر با ویزای H-1B و همچنین ویزاهای دیگر و کارت‌های سبز به طور مستقیم تولید دانش را از طریق ثبت اختراعات، نوآوری و کارآفرینی افزایش می دهند. در ایالات متحده از سال 1976، شهروندان کشورهای خارجی 25 تا 30 درصد حق ثبت اختراع را ثبت کرده اند . براساس مطالعه جدید در بنیاد ملی سیسات امریکا  توسط یک اقتصاددان بنام "مادلین زاوودنی"، دارندگان ویزای H-1B بر نیروی کار ایالات متحده تأثیر منفی نمی گذارند. برعکس، شواهد نشان می دهد که حضور و فعالیت نیروی کار ماهر با ویزای H-1B در خاک آمریکا می تواند منجر به پایین آمدن نرخ بیکاری و رشد سریعتر درآمد در بین فارغ التحصیلان  کالج و دانشگاه گردد. علاوه بر این، نتایج  این مطالعه حاکی از آن است که فعالیت در یک زمینه با دارندگان ویزای H-1B با احتمال بیشتری باعث می شود که فارغ التحصیلان جوان متولد آمریکایی در شغل مستقیمی با تخصص خود کار کنند".

واشنگتن پست اخیراً گزارش داده است كه 65 درصد از آمریكایی ها از توقف موقت تقریباً همه انواع مهاجرت در هنگام شیوع ویروس كرونا حمایت می كنند در حالی که 34 درصد مخاالف آن هستند. این نظرسنجی درست در حالی انجام شد که دولت ترامپ با صدور اطلاعیه ای خواستار تعلیق ورود بیشتر مهاجران جدید از خارج ایالات متحده حداقل به مدت 60 روز شده بود و دستور داد که یک بررسی 30 روزه برای توصیه محدودیت های جدید برای دارندگان ویزا موقت صورت گیرد. این تصمیم وضعیت بسیاری از دانشجویان بین المللی را برای دریافت ویزاهای کاری و یا تمدید ویزاهای خود در هاله ای از ابهام قرار داده است . دولت ترامپ بعید است که به دارندگان اجازه اقامت H-1B و دیگر ویزاهای کاری اجازه دهد تا در میان همه گیری کروناویروس، اقامت خود را در این کشور تمدید کنند. جالب اینجاست که همانند میلیون ها کارگر آمریکایی، جمعیت زیادی از مهاجران ساکن آمریکا نیز در بحبوحه همه گیری ویروس کرونا، شغل خود را از دست داده‌اند اما برخلاف اتباع آمریکایی ها، این دسته از مهاجران بیکار شده علی رغم پرداخت مالیات حق دریافت مزایای بیکاری را ندارند. زیرا آنها دارای ویزای کار خارجی هستند و اگر آنها به زودی نتوانند مشاغل مشابه پیدا کنند، باید کشور را ترک کنند . 

تبعات اقتصادی کرونا ویروس علاوه بر ویزای H-1B، به احتمال زیاد ویزای دانشجویان فارغ التحصیل بین المللی را برای کار در ایالات متحده (OPT)، دچار تغییر خواهد کرد. کرونا ویروس اقتصاد ایالات متحده را با چالش های اساسی روبرو کرده و حجم بالایی از کسب و کارها را به تعطیلی کشانده و منجر به بیکاری چند ده میلیون نفر در آمریکا شده است. اما در این میان زندگی دانشجویان  بین المللی و فارغ التحصیلان دانشگاهی  بیشتر تحت تاثیر تبعات منفی این ویریوس قرار گرفته  است. در بحبوحه این ویروس برخی از دانشجویان که امیدوار بودند از طریق ویزای OPT در ایالات متحده کار کنند، هنوز در انتظار تأیید خدمات شهروندی و مهاجرت ایالات متحده هستند. بسیاری از کسانی که تأیید شده اند، اعلام کردند که پیشنهادات شغلی خود را از دست داده و برخی که در حال کار بوده‌اند، اخراج شده و مجبور شده اند شغل های جدیدی برای اقامت در ایالات متحده پیدا کنند.

طی هفته های اخیر چهار سناتور ایالات متحده در نامه خود به کاخ سفید خواستار تعلیق ویزای آموزش عملی اختیاری (OPT) شدند. این اقدام پس از آن صورت می گیرد كه "چاد گرگ"، وزیر امنیت ایالات متحده در مصاحبه‌ای رادیویی اعلام کرد كه استفاده بهره مندی دانشجویان خارجی از ویزای OPT  مایه نگرانی دولت است. در همین راستا کارشناسان حوزه مهاجرت به صدای آمریکا گفتند اگر دولت برنامه OPT را متوقف کند، عواقب آن می تواند از دست دادن درآمد برای اقتصاد ایالات متحده و افت قابل توجه ثبت نام دانشجویان بین المللی در دانشگاه های ایالات متحده باشد، صنعتی که سالانه بیش از 40 میلیارد دلار گردش مالی دارد . همچنین در اقدامی جدید، 30 سازمان دانشجویی با ارسال نامه‌ای به رئیس جمهور ترامپ و تاکید بر بیکاری نزدیک به 40 میلیون آمریکایی به دلیل بحران کرونا ویروس، خواستار تعلیق ویزای H-1B مهاجران و برنامه OPT دانشجویان خارجی در آمریکا شده‌اند. این اقدامات باعث نگرانی دانشگاه ها و ذینفعان حوزه آموزش در سراسر ایالات متحده شده است و بسیاری از آنها خواستار انعطاف پذیری بیشتر دولت در مورد الزامات مرتبط با برنامه های ویزا هستند. در همین راستا برخی از روسای دانشگاهی و ذینفعان این بخش آموزش بین الملل در آمریکا با تاکید مجدد بر مزایای برنامه OPT برای اقتصاد آمریکا و برجسته کردن شواهد و مدارکی که برنامه OPT ایجاد می کند خواستار رفع تعلیق و اعمال محدودیت بر ویزای OPT به بهانه ایجاد شغل برای شهروندان آمریکایی شدند.

اعمال محدودیت‌های جدید برای دانشجویان بین المللی در آمریکا به احتمال زیاد باعث تغییر مقصد اول دانشجویان بین المللی در جهان از کشور آمریکا به سمت کشور‌های دیگری همچون کانادا خواهد شد. همچنان که دولت کانادا از ابتدای بحران شیوع ویروس کرونا به دنبال اقداماتی برای بهبود وضعیت دانشجویان خارجی در این کشور  بوده و اخیراً نیز شرایط اشتغال آنها در بازار کار این کشور را تسهیل نموده است. لذا در حالی که شیوع ویروس کرونا موجب بسته شدن درهای ایالات متحده به روی دانشجویان بین المللی شده است، کشور کانادا با آغوشی باز از آنها استقبال کرده است. در تصمیمی جدید این کشور اعلام کرده است که دانشجویان بین المللی که در موسسات آموزشی کانادا برای سال 2020 ثبت نام کرده اند قادر خواهند بود دوره های خود را بصورت آنلاین از کشور خود شروع کرده و تا 50 درصد از درس‌های خود را در خارج از کشور تکمیل کنند و همچنان برنامه اشتغال تا سه سال پس از تحصیل در دسترس آنها خواهد بود. بر همین اساس طبق مقررات کشور کانادا مجوز کار بعد از فارغ التحصیلی بسته به مدت زمان برنامه دانشجویی می تواند حداقل هشت ماه و حداکثر سه سال باشد. علاوه بر سیاست‌ های مهاجرتی دوستانه و قوانین مناسب اشتغال پس از فارغ التحصیلی برای دانشجویان بین المللی کیفیت مراکز دانشگاهی،  شهرت کانادا به عنوان یک جامعه شکیبا و بدون تبعیض ، شناخته شدن به عنوان کشوری امن، این کشور را به لحاظ تحصیلی در وضعیت مناسب تری برای دانشجویان بین المللی قرار داده است.

تمام تحولات اخیر حوزه در مهاجرت در ایالات متحده، به خصوص اعمال محدودیت بر ویزاهای H-1B و OPT با یک پیام و روشن و صریح برای دانشجویان بین المللی که قصد تحصیل در آمریکا را دارند همراه است مبنی بر اینکه فعلاً "چشم انداز روشنی برای تحصیل دانشجویان بین المللی و اشتغال پس از تحصیل در آمریکا وجود ندارد". دانشجویان ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به احتمال زیاد تبعات این تصمیمات، مقصد بسیاری از دانشجویان ایرانی را به سمت کشورهای دیگری تغییر خواهد داد. روند نزولی تعداد ویزاهای F1 و J1 صادر شده برای دانشجویان و محققان ایرانی به خوبی بیانگر این موضوع است. تعداد ویزاهای F1 و J1 صادر شده برای دانشجویان و محققان ایرانی طی سال های 2016 تا 2019 با کاهشی قابل ملاحظه همراه بوده است بطوریکه تعداد ویزهای F1 صادر شده طی سال های مذکور با کاهشی تقریبا 57 درصدی و تعداد ویزاهای J1 صادر شده با کاهشی تقریبا 68 درصدی همراه بوده است. علاوه بر این، در سه ماهه اول سال 2020 نیز، تعداد ویزاهای F1 و J1 افت چشمگیری را تجربه کرده‌اند و به ترتیب به تعداد 145 و 116 عدد کاهش یافته است.

* پژوهشگر رصدخانه مهاجرت ایران