توسعه، رشد و پیشرفت در هر عرصه‌ای نیاز به برنامه‌ریزی دارد و نخستین گام در هر برنامه‌ریزی، شناخت دقیق وضعیت فعلی بر اساس آمار و اطلاعات موجود است.

توسعه علم، فناوری و تحقق نوآوری نیز از این قاعده مستثنی نیست و سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه آن مستلزم ارائه تصویری شفاف و واقع‌گرایانه از وضعیت فعلی علم، فناوری و نوآوری در کشور است که زمینه‌ساز سیاستگذاری هوشمندانه و منسجم شود.

آسیب‌شناسی نظام پایش علم، فناوری و نوآوری در سال‌های گذشته در کشور نشان می‌دهد که آمار و اطلاعات ارائه شده در آن به‌روز نبوده و به صورت یکپارچه منتشر نمی‌‌شود. عدم همکاری و هماهنگی دستگاه‌های عامل یا موثر در تولید، جمع‌آوری و انتشار داده‌ شاخص‌ها یکی دیگر از نواقص این نظام است. از طرف دیگر، عدم وجود نگاه جامع و همه جانبه‌نگر سبب شده همه شاخص‌های مورد نیاز برای توصیف و تحلیل حوزه علم و فناوری جمع‌آوری نشده و برخی زوایای آن پوشش داده نشود.

این نواقص در نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری به عدم انعکاس واقعیت‌های کشور در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی و در مواردی قرار گرفتن در رده کشورهای کمتر توسعه یافته منجر شد و در عین حال سنجش تحقق اهداف و سیاست‌‌های اسناد بالادستی کشور در حوزه علم، فناوری و نوآوری را بسیار دشوار کرد.

راهکارها برای رفع چالش ها به کمک آمد

بنابراین برای رفع این نقیصه در نظام علم و فناوری کشور و با همکاری نهادهای ذیربط آیین نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری تدوین شد و در سال 1395 به تصویب شورای عالی عتف رسید. در آیین‌نامه نظام پایش و ارزیابی علم و فناوری کارگروهی متشکل از دبیر کل شورای عتف، نماینده وزیر علوم، نماینده معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، نماینده وزیر صنعت، معدن و تجارت، نماینده وزیر بهداشت، نماینده وزیر اقتصاد و دارایی، نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نماینده مرکز آمار ایران و نماینده ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور مسئول اعلام شاخص‌های ارزیابی علم و فناوری هستند.

شاخص‌های سنجش وضعیت علم، فناوری و نوآوری در این آیین‌نامه در 11 محور دسته‌بندی شده‌اند؛ آموزش عمومی و حرفه‌ای، آموزش عالی، منابع انسانی علم، فناوری و نوآوری، منابع مالی، فناوری و نوآوری، انتشارات علمی، ترویج علم، فناوری و نوآوری، زیر ساخت، دستاورهای اقتصادی (تولید با فناوری متوسط و پیشرفته،‌ صادرات دانش بنیان، اشتغال حاصل از علم و فناوری و میزان و حجم پروانه‌های دانش فنی، محیط و چارچوب‌ نهادی (حقوق مالکیت فکری)، شبکه‌سازی و تعاملات و فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در علم و فناوری از جمله محورهای شاخص‌های ارزیابی علم و فناوری کشور تعیین شده است.

بر اساس تقسیم کار انجام گرفته در آیین‌نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری، مقرر است شاخص‌‌های «بخش آموزش، پژوهش و فناوری دانشگاهی کشور» با محوریت وزارت علوم و مشارکت دستگاه‌‌های همکار و شاخص‌‌های «بخش تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و نوآوری کشور» با محوریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مشارکت دستگاه‌های همکار تهیه شد. «بخش تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و نوآوری کشور» کلیه‌ فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و نوآوری بنگاه‌ها و صنایع کشور را شامل می‌شود. با توجه به این تقسیم کار، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بخش معاونت سیاست‌گذاری مسئولیت گردآوری و انتشار شاخص‌‌های مربوط به ۳ معیار اصلی منابع مالی فناوری و نوآوری، دستاوردهای اقتصادی و محیط و چارچوب نهادی با مشارکت دستگاه‌‌های موثر در این حوزه برعهده دارد.

سامانه پایش و ارزیابی فناوری و نوآوری ایران داده ها را منتشر کرد

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در راستای این مسئولیت، گزارشی از شاخص‌های مرتبط با حوزه فعالیت خود را از سال 1397 تهیه کرده است که تاکنون 3 نسخه از آن در سال‌های 1397، 1398 و 1399 منتشر شده است. در این گزارش شاخص‌های مرتبط با حوزه فناوری و نوآوری کشور از مراجع مختلف ملی و بین‌المللی طی 5 سال گذشته جمع آوری و ارائه شده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این گزارش، اتخاذ رویکردی متوازن با توجه ویژه به جنبه‌های اقتصادی و نهادی حوزه فناوری و نوآوری است.

در این گزارش سالانه، وضعیت کشور در برخی از شاخص‌ها بر اساس داده منتشر شده توسط مراجع بین‌المللی با تعدادی از کشورهای منتخب منطقه و اقتصادهای مهم بین‌المللی مقایسه و ارزیابی می‌شود. این داده‌ها با جزئیات بیشتر در «سامانه پایش و ارزیابی فناوری و نوآوری ایران» به آدرسIranstistat.isti.ir  قابل دسترسی است.

از محورهای کلیدی در این گزارش می‌توان به منابع مالی علم، فناوری و نوآوری، دستاورد اقتصادی شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان، دستاوردهای اقتصادی بخش علم، فناوری و نوآوری و محیط و چارچوب نهادی اشاره کرد. محور منابع مالی شامل شاخص‌های هزینه‌کرد در تحقیق و توسعه و آموزش، محور دستاوردهای اقتصادی شامل میزان درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان و مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد، میزان اشتغال‌زایی این بنگاه‌ها و صادرات آن‌ها و محور محیط و چارچوب نهادی شامل شاخص‌های حوزه مالکیت فکری است. در مجموع، هدف از انتشار گزارش سالانه پایش و ارزیابی تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و نوآوری توسط معاونت علمی و فناوری ارائه تصویری به روز و واقعی از وضعیت علم، فناوری و نوآوری در کشور است.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#