توسعه را به یک معنا، رشد تدریجی برای پیشرفت تعریف‌کرده‌اند. اما مقدمه و پیش‌نیاز توسعه به مثابه پیشران موتور پیشرفت چه چیزهایی است. آرمان‌ بسیاری‌ از جامعه‌های‌ کنونی‌ رسیدن‌ به‌ وضعیت‌ جوامع‌ توسعه‌ یافته‌ است‌ و چه‌ بسا برای‌ رسیدن‌ به‌ آن‌ حاضر به پرداخت هزینه‌های بسیاری باشند. توسعه آیا رشد اقتصادی است؟ پیشرفت‌های شگرفت در علم و فناوری را می‌توان توسعه دانست؟ نظام آموزشی و تربیتی ساختارمند و پیشرفته نمایان‌گر توسعه است یا مجموعه‌ای از تمامی این‌ها؟ توسعه هرچه که باشد، نیازمند پیش‌نیازها و لازمه‌هایی است که میزان توفیق و دست‌یابی به آن‌ها بر اساس شاخصه‌هایی اندازه‌گیری می‌شود.

«نوآوری» یکی از این شاخصه‌ها به شمار می‌رود و می‌تواند تصویری از عزم کشورها برای توسعه یابی به دست دهد، اما این شاخصه و معیارهای اندازه‌گیری‌ آن باید از همه شمولی، صحت و قابلیت تعمیم برخوردار باشند. یکی از شاخص‌هایی که در ابعاد جهانی تصویری ملموس و قابل اندازه‌گیری از جهت‌گیری و میزان حرکت کشورها به سوی نوآوری به دست می‌دهد، شاخص جهانی نوآوری است.

چندی پیش معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوی از رشد فزاینده و چشمگیر ایران در تولید علم در حوزه‌های گوناگون پیشرفت‌ در رسیدن به جایگاه‌های برتر دنیا در حوزه‌های پیچیده فناوری، بر اساس تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری (Gii) گفت.

اما شاخص جهانی نوآوری چیست و چه چیزی را اندازه‌گیری می‌کند؟ این شاخص شاخص نقش نوآوری را به عنوان محرک رشد اقتصادی و رفاه  مهم و کلیدی ارزیابی می‌کند. این شاخص با بررسی 81 معیار در حوزه‌های گوناگون از آموزش، دسترس پذیری و انگیزه‌بخشی استعدادها و انتقال نیروها بین مرزها و بین شهرها رتبه بندی می کند.

GII  یک مرجع مهم در نوآوری بوده است؛ به‌طوری‌که تصمیم‌گیران سیاسی با هدف توسعه عملکرد نوآوری کشورها از آن به‌عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند. شاخص جهانی نوآوری خود بر دو بر دو شاخص مهم دیگر یعنی «درون داد نوآوری» و «برون داد نوآوری» استوار است. در بخش درون داد نوآوری معیارهایی مانند نهادها، سرمایه انسانی و تحقیقات، زیرساخت‌ها، پیچیدگی بازار و پیچیدگی کسب و کار و در بخش برون‌داد نوآوری، دادهای خلاقانه و برون دادهای دانش و فناوری بررسی می‌شوند.

بر اساس تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری، روند روبه رشد شاخص‌های نوآوری در ایران نتیجه تعامل سازنده میان تولیدکنندگان علم و زیست‌بوم نوآوری کشور است. سلامت و زیست‌فناوری در این گزارش به عنوان یکی از بخش‌های مورد توجه در این گزارش بوده است و برای نخستین بار و در فصلی مستقل، به بررسی نوآوری‌های پزشکی در جمهوری اسلامی ایران بررسی شد.

این فصل مستقل، رشد درخور توجه جایگاه ایران در تولید علم نمایان می‌کند. ایران در دو دهه اخیر در تولید علم تحولی شگرف داشته است و در حوزه‌های پیچیده‌ای مانند فناوری نانو به رتبه 4، مهندسی پزشکی رتبه 12، زیست مهندسی رتبه 9 و رتبه هشتم زیست مواد در سال 2017 رسیده است. بر اساس این گزارش، تلاش‌های توسعه علم، فناوری و نوآوری برای تحول در بخش سلامت به هم‌افزایی میان عرضه سرمایه انسانی، ارتقای نظام فناورانه و زیست‌بوم نوآوری منجر شده است.

گزارش سالانه شاخص جهانی نوآوری، وضعیت نوآوری در یک حوزه موضوعی را در کنار رتبه‌بندی کشورها مورد بررسی می‌کند و چشم‌اندازها و چالش‌های نوآوری در آن حوزه مورد بحث و تحلیل قرار می‌دهد.

یک زیست‌بوم پویا

این گزارش بیان می‌کند که زیست‌بوم نوآوری در حال گسترش بخش سلامت در ایران، توسط مجموعه‌ای پویا از سیاست‌ها، مشوق‌ها و نهادهای تنظیم‌گیر پشتیبانی می‌شود. همچنین در زیست‌بوم نوآوری سلامت ایران، هم‌افزایی مناسبی بین سیاست‌ها و تنظیم‌گیری شگل گرفته و به صورت هم‌زمان از طرف عرضه و تقاضا نوآوری سلامت پشیبانی به عمل آمده است.

این گزارش با در نظر گرفتن این واقعیت که ایران با تحریم‌های شدید دست و پنجه نرم می‌کند، اما در طرف عرضه نوآوری، زمینه را برای نوآوری‌های درون‌زا در بخش سلامت فراهم آورده در شرایطی که راه‌حل‌های معمول برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی) گران قیمت و بعضاً به دلیل تحریم‌ها دشوار بوده است، اما نوآوری‌های پیشرفته پزشکی از طریق آموزش پزشکی در حال گسترش، حمایت از تحقیق و توسعه در دانشگاه‌ها و بنگاه‌ها و خلق سیاست‌ها و زیست‌بوم حامی نوآوری در حال رشد و توسعه است

تربیت اثرمند

با توجه به این‌که آموزش و تربیت نیروی انسانی یکی از بخش‌های مهم و مورد تأکید در شاخص‌های جهانی نوآوری است، این گزارش شبکه توزیع یافته و کارآمد دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور مسئول آموزش پزشکی و نیز پژوهش‌ در خصوص مسائل سلامت و بیماری‌های منطقه‌ای را مورد توجه قرار داده است که این شبکه در 100 درصد مناطق شهری و 98 درصد مناطق روستایی، خدمات اولیه سلامت را در اختیار ایرانیان قرار داده‌اند.

بیش از 1100 شرکت دانش بنیان در این گزارش مورد توجه قرار گرفته است و نقش آفرینی آن‌ها در توسعه و رشد شاخص‌های جهانی ایران مورد توجه قرار گرفته است. بیش از 739 مرکز پژوهشی، 4 پارک علم و فناوری و 78 مرکز رشد کسب و کار اختصاصی حوزه سلامت در کنار 27 پارک و 68 مرکز رشد وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعال در حوزه‌های مرتبط با سلامت، از بخش‌های دیگری هستند که گزارش شاخص جهانی نوآوری در زیست‌بوم نوآوری سلامت ایران مورد توجه قرار داده است.

رشد نوآوری‌های زیستی و دارویی

بر اساس این گزارش، ظهور و گسترش بخش داروهای زیستی در ایران که بخشی پیچیده و با فناوری پیشرفته است، میزبان تعداد نسبتاً زیادی بنگاه موفق صادراتی است. بازار 4.5 میلیارد دلاری دارو در ایران، سهم شرکت‌های داخلی از این بازار 70 درصد است و  در سال 1397، 97 درصد اقلام دارویی مصرف شده تولید داخل بوده و 67 درصد از ماده موثره دارویی (APIs) مورد استفاده برای تولید داروها در داخل کشور تولید شده است.  همچنین ارزش بازار تجهیزات پزشکی نیز در ایران ارزشی 2.5 میلیارد دلاری دارد که 30 درصد این بازار در اختیار بیش از 100 تولید کننده داخلی است.

ایران توانسته است علاوه بر افزایش قابل توجه ساخت داخلی و خودکفایی دارویی، 60 میلیون دلار صادرات سالانه برای کشور به همراه داشته باشد که بخش قابل توجهی از این صادرات به کشورهای اروپایی بوده است. این تولیدات، صرفه جویی ارزی سالانه حدود یک میلیارد دلار را برای کشور به ارمغان آورده است.

 تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری می‌گوید رتبه ایران در تولید علم جهانی حوزه زیست مهندسی و زیست فناوری در سال 2017، به ترتیب 9‌ام و 13‌ام جهان بود. مروری به این گزارش و نگاهی به دستاوردهی اخیر ایران در حوزه سلامت با هدف مقابله با کرونا، به چه علت نسبت به بسیاری از دیگر کشورها موفقیتی چشمگیر داشته است.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری

پایان پیام/24

*اخبار مرتبط

* صعود 4پله‌ای ایران در گزارش جهانی شاخص "نوآوری"

* جهش 10 پله‌ای ایران در رتبه‌بندی شاخص جهانی نوآوری

* ایران در تولید 22 قلم داروی زیستی خودکفا شد

* پیشتازی ایران در تولید داروهای زیست‌فناوری در منطقه