بر اساس آمارهای سالنامه مهاجرتی ایران، در سال‌های گذشته روند مهاجرت‌های بین‌المللی در جهان، روندی صعودی را تجربه کرده است که ایران نیز هم‌راستا با این روند، رشد مهاجرفرستی را به خود دید به طوری‌که از تراز 19 هزار دانشجو در سال 2003 میلادی به تراز 56 هزار دانشجو در سال 2018 رسید.

اما با توجه به نرخ رشد جمعیت، میزان تولید علم در کشور و تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل و فارغ‌التحصیلان بومی، ایران جزو کشورهای مهاجرفرست نبوده است.

روند رشد جمعیتی کشورمان نسبت به آمارها و میزان رشد جهانی جمعیت دانشجویان بین‌المللی، سرعتی کم‌تر داشته و همین روند نشان می‌دهد که ایران روند افسارگسیخته و پرشتابی در مهاجرت‌های بین‌المللی نداشته است.

بنا به تحلیل‌های این سالنامه آماری مهاجرتی، سهم دانشجوفرستی ایران در کل بازار دانشجویان بین‌المللی جهان از سال 2012 روندی کاهشی به خود گرفته و از یک درصد به کم‌تر یک درصد در سال 2018 رسیده است.

تغییر روند شتابان از مهاجرفرستی به مهاجرپذیری

سهم دانشجویان ایرانی خارج از کشور به نسبت کل جمعیت دانشجویان مشغول به تحصیل در داخل سال‌های 2000 تا 2018 میلادی با تغییر چندانی همراه نبوده است و با کمک به توسعه زیرساخت‌های آموزش عالی و رشد قابل توجه دانشجویان داخلی، میزان دانشجویان خارج از کشور به مرز یک درصد رسیده است.

در بازار دانشجوفرستی و مهاجرت‌های بین‌المللی دانشجویی اگرچه از سال 2003 تا 2012 روند صعودی را تجربه کرد و از رتبه 29 جهانی به رتبه 11 کشورهای دانشجوفرست رسیدیم.

اما با اجرای برنامه‌های جذب و همکاری با دانشجویان و متخصصان ایرانی غیر مقیم، ایجاد زیست‌بوم فناوری و نوآوری و همچنین محدودیت‌های سفر مهاجران ایرانی به خارج از کشور در بازه سال‌های 2013 تا 2018 روند حضور ایرانیان دانشجوی غیر مقیم، میزان دانشجویان خارج از کشور در حدود 50 هزار باقی مانده است. این روند باعث شد تا رتبه مهاجرفرستی ایران کاهش چشمگیری پیدا کند.

محدودیت‌هایی که دولت آمریکا برای مهاجرانی از سراسر جهان ایجاد کرد، شیوع ویروس کرونا و چالش‌های اقتصادی از دیگر عوامل تاثیرگذار بر روند مهاجرفرستی ایران به شمار می‌روند.

کاهش سهم آمریکا از مهاجران دانشجویان ایرانی

فاصله آمریکا با سایر میزبانان به عنوان مقصد اول دانشجویان ایرانی کاهش یافته است و اگرچه آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کانادا به ترتیب 5 مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند اما با محدودیت‌های ایجاد شده توسط آمریکا از یک سو، توسعه همکاری‌های علمی ایران با سایر کشورها از سوی دیگر، سهم ایالات متحده از دانشجویان ایرانی کاهش یافته است.

کشور ایران با حدود 11هزار و 451 دانشجو حدود یک درصد از حضور دانشجویان ایرانی مقیم این کشور را داشت در حالی که بخش قابل توجهی از آنان در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های آمریکایی تحصیل می‌کنند.

این موضوع در کنار تلاش کشور برای ایجاد زیست‌بوم نوآوری و فناوری و زمینه‌سازی بازگشت مهاجران، زمینه را برای گذار از مهاجرفرستی و حرکت به سوی مهاجرپذیری فراهم می‌کند؛ تحولی که نیازمند حمایت و همکاری تمامی بخش‌های متولی و دستگاه‌های اثرگذار است

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#24