*داود حبیبی کیا

افزایش تولیدات نفتی بر اقتصاد هر کشوری تاثیرات چشمگیری دارد. روزگاری زغال سنگ منبعی برای تولید انرژی بود اما امروزه گاز طبیعی جایگزین آن شده است. در این میان نفت شیل نیز منبعی دیگر از نفت است از منابع غیر متعارف نفت محسوب می شود.
به طور نفت شیل را از سازندهای شیل نفتی به دو روش استحصال می کنند. نخست حفاری سطحی و برداشت سنگ شیل نفتی و انتقال به کارخانه که در آنجا سنگ استخراج شده پس از خردایش تا دمای 500 درجه سانتیگراد حرارت داده و د رنهایت مواد آلی داخل شیل های نفتی به نفت شیل تبدیل می شود.

روش دیگر حفاری و استخراج درجا نام دارد. در این روش با استفاده از حرارت دهنده های الکتریکی شیل های نفتی درون  زمین را به مدت 2 تا 3 سال با دمای 250 تا 300 درجه سانتیگراد حرارت می دهند و با حفر چاه در کنار آن نفت های ذوب شده را استخراج می کند. این روش آلودگی زیست محیطی کمتری نسبت به روش های دیگر دارد. در این راشتا شرکت شل با ابداع روش ایجاد سدهای یخی از آمیخته شدن ترکیبات نفتی حاصله با آب های زیر سطحی تا حد زیادی جلوگیری کرده است. همچنین با پیشرفت فناوری ها و استفاده از روش استحصال درجا نسبت انرژی بدست آمده به انرژی مصرف شده از 3 به 1 به 5 به 1 رسیده است.

بر این اساس برای عمومیت یافتن استحصال نفت شیل چالش های زیادی وجود دارد که با حل آنها می توان جایگاه نفت شیل را در میان منابع انرژی مختلف دیگر بهبود بخشید. از جمله این چالش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
نفت بدست آمده از شیل های نفتی معمولا نفت سنگین و فوق سنگین است که پالایش آن سخت تر و پرهزینه تر است. همچنین انرژی حرارتی حاصل از نفت شیل در مقایسه با نفت خام کمتر است. البته برای استخراج، حمل و نقل، خردایش، حرارت دهی و دیگر مراحل استحصال نفت شیل انرژی زیادی مورد نیاز است. از سویی ایجاد مشکلات زیست محیطی همچون حجم زیاد زباله های باقیمانده و انتشار زیاد گازهای گلخانه ای از دیگر موانع فراروی صنعت استحصال نفت شیل به شمار می رود. هزینه تمام شده برای نفت شیل نسبت به نفت حاصل از منابع متعارف با فناوری های موجود بسیار بیشتر است.

شیل های گازی
یکی از ذخایر غیر متعارف  نفتی شیل های گازی است که از نظر سنگ دربرگیرنده هم ردیف شیل های نفتی محسوب می شود. شیل های گازی گروه متنوعی از سنگ های رسوبی است که دارای گازهای هیدروکربنی (عمدتا متان) در حفرات داخل خود بوده و در اعماق زمین قرار دارد. حدود 16 درصد از حجم گاز شیل از اتان تشکیل شده است. این ذخایر گازی را به صورت درجا و به وسیله روش شکست هیدرولیکی توسط اعمال فشار هیدرولیکی استخراج می کنند. روش شکست هیدرولیکی شامل تزریق آب فراوان حاوی مواد شیمیایی با فشار بالا درون سازندهای شیلی است.

این روش خطر آلودگی آب های زیرزمینی و بروز زمین لرزه های محلی را به دنبال دارد. در صورتی که شرایط برای تولید گاز شیل مهیا باشد تا سال 2030 میلادی تولیدات این گاز حدود یک سوم از انرژی جهان را تامین کرده و از نفت خام که در حال حاضر مقام اول را در بین منابع انرژی در اختیار دارد پیشی خواهد گرفت. در ایران وجود ذخایر شیل های گازی در بلوک اکتشافی لرستان به اثبات رسیده است.
 *معاون نفت و گاز ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی