*زهره توفیقی

مجمع جهانی اقتصاد ( WEF )هر دو سال یك بار گزارشی را با موضوع رقاب‌ پذیری صنعت گردشگری و سفر منتشر می‌كند كـه در آن كشورهای جهان را از منظر شاخص‌های متعددی در این زمینه، ارزیابی و رتبه‌بندی، می‌كند .شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری بر اساس 4 مولفه اصلی شامل توانمندسازی محیط، سیاست‌های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی اندازه‌گیری می‌شودكه هریك از آنها تحت مشخصه‌های جزئی تر نیز طبقه‌بنـدی مـی‌شـوند و در مجمـوع شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری 14 معیار را دربر می‌گیرد.

بر اساس گزارش مجمع‌جهانی اقتصاد در سال 2017 ، كشور اسپانیا برای دومین بار، رتبه اول را در شـاخص رقابـت‌پـذیری سـفر و گردشگری به خود اختصاص داده است. پس از آن كشورهای فرانسه، آلمان، ژاپن (با جهش 5 پلـه ای)، انگلسـتان، ایـالات متحـده آمریكا (با تنزل دو پله ای)، استرالیا، ایتالیا، كانادا (با جهش یك پله ای) و هلند (با تنزل 4 پله ای)، به ترتیب رتبـه هـای دوم تـا دهـم شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری را به خود اختصاص داده اند.

ایران در سال 2011 رتبه 114 از بین 139 كشور، در سال 2013 ،با 16 پله صعود، رتبه 98 از بین 140 كشور، در سـال 2015 رتبـه 97 از بین 141 كشور و در نهایت در سال 2017 با 4 پله صعود، رتبه 93 از بین 136 كشور جهان را به خود اختصـاص داده اسـت.

امتیاز ایران در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری 2017 ،معادل 4.3 اسـت كـه ایـن امتیـاز در سـال 2015 ،3.3 بـوده اسـت. همچنین رتبه ایران از جایگاه نهم در بین كشورهای خاورمیانه در سال 2015 به جایگاه هشتم در سال 2017 در ایـن گـروه صـعود كرده است. طبق گزارش سال 2017 مجمع جهانی اقتصاد، با ورود 2.5 میلیون گردشگر بینالمللی به ایران و حدود 5.3 میلیارد دلار هزینه های پرداخت شده توسط آنها، متوسط دریافتی های ایران به ازای ورود هر گردشگر، 1.665 دلار بوده است.

به طور كلی؛ صنعت سـفر و گردشگری با ارزش افزوده حدود 1.10 میلیارد دلاری، سهم 5.2 درصدی از كل تولید ناخالص داخلـی ایـران را تشـكیل داده و بـا 476 هزار شغل، سهم 9.1 درصدی از كل اشتغال كشور را به خود اختصاص داده است.

بررسی دقیق تر تغییرات رتبه ایران در بین زیرشاخص های اصلی، دید بهتری نسبت به بهبود 4 پله ای رتبه ایـران در سـال 2017 نسبت به سال 2015 ارائه می دهد. گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری نشان می دهد كه ایـران در شـاخص قیمـت رقـابتی در سـال 2017 هماننـد سـال 2015 همچنان رتبه اول را كسب كرده است.

در سایر شاخص ها، بجز شاخص بهداشت و سلامت كه در هر دو گزارش اخیـر، رتبـه 93 را كسب كرده، در سه شاخص منابع فرهنگی، پایداری محیطی ومنابع طبیعی، جایگاه ایران تنزل یافته و در سایر شاخص هـا از جملـه زیرساخت های زمینی و هوایی، زیرساخت های حمل و نقل هوایی، منابع انسانی و بازار كـار، بـاز بـودن بـین المللـی، زیـر سـاخت خدمات گردشگری، محیط كسب و كار، اولویت بخشی سفر و گردشگری، آمـاده سـازی فنـاوری اطلاعـات و ارتباطـات و ایمنـی و امنیت، رتبه ایران بهبود یافته است.

بدترین رتبه ایران در بین مولفه های شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری در سال 2017 مربوط به پایداری محیطـی و پـس از آن اولویت بخشی سفر و گردشگری و زیر ساخت خدمات گردشگری بوده است. همچنین بهترین رتبه ایران پس از رقابـت پـذیری قیمت ها مربوط به منابع فرهنگی و زیرساخت های زمینی و هوایی است.

بررسی جزئی تر مولفه های شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری نشان می دهد از بین 4 مولفه توانمندسـازی محـیط، سیاسـت های سفر و گردشگری، زیرساخت ها و منابع طبیعی و فرهنگی، ایران بطور متوسط در مولفه فعالسازی محیط زیست امتیاز بهتری نسبت به سه مولفه دیگر كسب كرده است.

بالاترین امتیاز ایران مربوط به زیرمولفه های رقابت پذیری قیمت ها و امنیـت و ایمنـی به ترتیب با امتیاز 7.6 و2.5 بوده و كمترین امتیاز مربوط به زیرساخت های حمل و نقل هوایی با امتیـاز 2.2 و منـابع طبیعـی و بـاز بودن بین المللی هردو با امتیاز 4.2 بوده است.

جایگاه ایران در بین كشورهای خاورمیانه

 گزارش رقابت پذیری صنعت سفر و گردشگری مجمع جهانی اقتصاد نشان می دهد رتبه ایـران از جایگـاه نهـم در بـین كشـورهای خاورمیانه در سال 2015 به جایگاه هشتم در سال 2017 بهبود یافته است. در سال 2017 ،كشور امـارات متحـده عربـی در جایگـاه اول شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری و پس از آن قطر و بحرین در جایگـاه دوم و سـوم در سـطح منطقـه خاورمیانـه قـرار گرفتهاند.

كشورهای امارات متحده عربی، قطر و عربستان صعودی به ترتیب جایگاه 16 ام، 18 ام و 29 ام در جهـان را در سال 2017 از نظرشاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری به خود اختصاص داده اند.

ایران از بین 14 زیر مولفه شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری در سـال 2017 ،در زمینـه بـاز بـودن بین المللی، رقابت پذیری قیمت ها، منابع طبیعی و منابع فرهنگی و سفر تجاری، امتیاز بـالاتر از متوسـط امتیـاز منطقـه خاورمیانـه داشته و در 10 زیر مولفه دیگر، امتیاز كمتری نسبت به میانگین منطقه خاورمیانه داشته است.

نكته جالب توجـه ایـن اسـت كـه بـا وجودی كه ایران در شاخص منابع طبیعی و باز بودن بین المللی پائین ترین امتیازها را در بین سایر مولفه هـا داشـته اسـت، امـا در بررسی شاخص ها در سطح منطقه خاورمیانه مشاهده می شود كه ایـران در ایـن دو شـاخص امتیـاز بـالاتری نسـبت بـه میـانگین منطقه دارد.

*کار‌شناس ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری