آینده‌نگاری علم و فناوری یا در هر حوزه دیگری باشد، امری است مفید فایده و اثرمند. آینده‌نگاری به عنوان یک توانمندی بسیار کارآمد در تعیین سیاست‌ها و ریل‌گذاری به ویژه در حوزه علم و فناوری در کشورهای خواهان توسعه شناخته شده است. چالش‌های حضور در دنیاب پرتب و تاب رقابت‌های فناورانه و حضور در فرآیند جهانی‌شدن از دغدغه‌هایی است که ضرورت آینده‌نگاری ملی در حوزه علم و فناوری را دوچندان می‌کند. این ابزار مهم سیاستی، دورنمای نسبتاً روشنی را از آینده کشور به ویژه در عرصه دانش و فناوری ترسیم می‌کند و می‌کوشد به شکل ساختارمند و دوراندیشانه، در حوزه‌های دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست و جامعه راهبردها را تعیین کند.

شناخت گسترده و روزافزونی در این باره وجود دارد که آینده نگاری علم و فناوری، قابلیت‌های سودمندی را برای تصمیم‌گیری در ارتباط با سیاستگذاری تحقیقات و تکنولوژی، چه در سطح ملی و چه منطقه‌ای یا حتی در سطوح پایین‌تر در اختیار ما قرار می‌دهد.

راهبرد آینده‌نگاری آن‌هم در حوزه علم و فناوری، راهبردی است که از سوی کشورهای خواهان توسعه و پیشرفت مورد توجه و اقبال خوبی قرار گرفته است؛ سازوکار آینده‌نگاری علم و فناوری به حضور فعال و اثرمند تمام عناصر یک جامعه نیاز دارد.

تلاش آینده‌نگاری در واقع پاسخ گفتن به تمامی نیازها و ضرورت‌های یک جامعه در سطح ملی است. پاسخ به این نیازها است که وفاق، هماهنگی و هم جهتی اقدامات آتی بین نقش‌آفرینان یک زیست‌بوم را به ارمغان می‌آورد.

بر همین اساس، نگاه دوراندیشانه و ارائه تصویری روشن از آینده سیاستی کشور به ویژه اگر در حوزه علم و فناوری باشد، از راهبردهایی است که دبیرخانه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری دنبال می‌کند. نگاه دوراندیشانه و ارائه تصویری روشن از آینده سیاستی کشور به ویژه اگر در حوزه علم و فناوری باشد، از راهبردهایی است که دبیرخانه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری به دنبال آن است.

شناختن اولویت‌ها و نقاط تمرکز سیاستگذاری با در نظر داشتن روندهای علمی و فناورانه‎ پیش رو  و رتبه‌بندی این اولویت‌ها شناخت مهم‌ترین فرصت‌ها و چالش‌‏های پیش رو برای نقش‌آفرینی دستگاهی، احصاء مهمترین فرصت‌های نقش آفرینی اکوسیستم استارت‎آپی و دانش بنیان در توسعه فناوری‌های آینده و همچنین تعیین زمینه‌‏های نقش آفرینی نهادهای علم و فناوری مانند دانشگاه‎ها و پارک های علم و فناوری در توسعه فناوری های آینده از محورهایی بوده است که ضرورت آینده‌نگاری علم و فناوری را دوچندان می‌ساخت.

از زمانی‌که شیوه‌نامه اجرای آینده‌نگاری در شورای عالی عتف و ابلاغ با امضای رئیس‌جمهور به تصویب رسید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مسیر تحقق برنامه آینده‌نگاری ملی علم و فناوری گام برداشته است.

برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری رویکردهای گوناگونی را دنبال می‌کند. از جمله این رویکردها می‌توان به فرهنگسازی نگاه آینده‌نگر در میان ذی‌نفعان برنامه، ایجاد بستر همگرایی و اجماع نسبی میان نخبگان و سیاستگذاران، شبکه‌سازی و هم‌افزایی میان بازیگران مختلف زیست‌بوم نوآوری و خلق تصویری از آینده و شناسایی نقاط نقش‌آفرینی بازیگران مختلف این زیست بوم اشاره کرد.

برنامه ملی آینده‌نگاری درصدد فراهم آوردن بستري مناسب براي ارتقای آينده‌نگاری و رشد تفكر آينده‌نگر در تمام سطوح جامعه است. این برنامه درصدد است با ایجاد درک عینی در ارتباط با آینده و تغییرات آن، اجماع در خصوص اتخاذ راهبردها و سیاست‌ها در سطح ملی، ايجاد مکانیزم هشداردهی نسبت به تغییرات آینده و در نتیجه، مشارکت خصوصی- دولتی در طراحی راه‌حل‌ها و پرداختن به اولویت‌های ملی، آینده‌ای روشن‌تر را برای کشور رقم بزند.

با توجه به اهداف و ضرورت‌های یادشده، با تلاش‎های صورت گرفته سکانداری برنامه‎های آینده‌نگاری ملی کشور بر عهده معاونت علمی ‌و‌ فناوری قرار داده شد که با فعال‌سازی دبیرخانه برنامه در سال 94 و با طرح‌ریزی مدل بومی و ملی، در حال حاضر با تشکیل کمیته‌های مدیریت طرح و مشخص شدن برنامه‌ها اجرایی و زمانبندی هر کمیته، این طرح با همکاری سایر دستگاه‌ها و نهادهای محور در حال انجام است.

برنامه آینده‌نگاری ملی معاونت علمی و فناوری به دنبال ترویج و گفتمان‌سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف است؛ در این راستا اقداماتی چون ترویج و گفتمان سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف، روندیابی و مطالعه مهترین حوزه ها و تغییرات فناورانه آینده، بررسی اولویت ها و نیازهای کشور با استفاده از مطالعات مشترک با دستگاه‌های اثرگذار در حوزه های منتخب، جریان‌سازی و گفتمان سازی با هدف ارائه نتایج مطالعات به مخاطبین و تقویت حس لزوم توجه به آینده و اندیشیدن در باره آن را در دستور کار خود قرار داده است.

همچنین در حوزه شناسایی اولویت‌های علمی و فناورانه، اقداماتی مانند مطالعه تطبیقی تجربیات سایر کشورها در اولویت گذاری علم و فناوری، تحلیل محتوا و بررسی مطالعات بین المللی و ملی برای شناسایی حوزه ها و موضوعات اولویت دار، برگزاری دلفی به منظور تعیین  اولویت های فناوری در میان خبرگان توسط دبیرخانه آینده‌نگاری علم و فناوری دنبال می‌شود.

تحقق این برنامه در شئونات و سرفصل‌های گوناگونش، می‌تواند ضمن آن‌که تصویری روشن از آینده پیش روی بدهد، راه را برای اقدام‌های اثرمند و جلب مشارکت تمامی نقش‌آفرینان جامعه هموار می‌کند و امید است تحقق آن پیشرفت فناورانه و توسعه پایدار را رقم بزند.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24