*محمدرضا اسپهبد
در حاشیه شرقی دریای کاسپین میانی کولاب قره بغاز یا خلیج قره بغاز گل مشرف به سرزمین ترکمنستان قرار دارد که از مناطق پر تبخیر جهان به شمار می رود. البته بعد از بحر احمر یا در ردیف آن و در واقع نمکزاری است که آب دریا کاسپین را به طرف خود جذب می کند. روزانه حدود 0.03 کیلومتر مربع آب دریای کاسپین وارد آن می شود. طول آن از شمال به جنوب 200 کیلومتر و عرض آن از مغرب به مشرق 130 کیلومتر است. عمق آن حدود 10 متر و رودخانه ای در حال حاضر به آن وارد نمی شود و در گذشته رود خانه جیحون به آن متصل می شد و به علت تاثیر آب و هوای بیابانی تبخیر زیادی در آن انجام می شود و آب با سرعت زیاد از دریای کاسپین وارد خلیج می شود. در واقع همچون گردابی مکیده می شود. روزانه 30 میلیون متر مکعب آب از دریای کاسپین وارد کولاب قره بغاز می شود. روس ها با ساختن سد چند پارچه ای در دهانه خلیج قره بغاز گل از ورود آب دریا به آن جلوگیری کرده اند که در سال های اخیر مجبور به تخریب آن گشته اند تا بالا آمدن آب دریای کاسپین را تعدیل کنند.

به طور کلی خلیج قره بغاز در گذشته جزء دریای کاسپین بوده و از نظر ریخت زمین ساختی حاصل بالا آمدگی های دریای کاسپین و بر اثر جا به جایی گسل های موازی با راستای شمال غربی و جنوب شرقی و گودی های حاصله از شکل گیری هورست و گرابن گودی کولاب قره بغاز از دریای کاسپین کنار کشیده و در حال حاضر به صورت خلیجی متصل به آن قرار دارد و ایجاد سد بر روی آن و افزایش تبخیر باعث شده که به تدریج بر روی تغییرات مرفولوژیکی دریاچه آرال نیز اثرات نامطلوب داشته و تا حد خشک شدن این دریاچه پیش برود. به طوری که رودخانه های آمودریا و سیر دریا نتوانند تغذیه های لازم را به دریاچه آرال داشته باشند. از سویی عکس های ماهواره ای نیز نشان می دهد که بسته شدن خلیج قره بغاز لطمات زیست محیطی به منطقه کاسپین تا آرال وارد کرده است.

*عضو ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی