با شیوع کرونا در ماه‌های آغازین سال 2020، برنامه جابه‌جایی بین‌المللی هزاران دانشجو و پذیرش دانشگاه‌ها و مؤسسات بین‌المللی در جهان تحت تاثیر قرار گرفت.

ایران در فوریه 2020 با ایجاد محدودیت‌های جهانی سفر با هدف جلوگیری از شیوع کرونا، در کنار دیگر کشورها مانند چون چین و  کره جنوبی و ایتالیا دچار محدودیت جذب و جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی، پژوهشگران و دانشگاهیان شد.

کاهش 70درصدی جابه‌جایی‌های بین‌المللی ایرانیان

این موضوع منجر به کاهش بیش از 70 درصدی حجم جابه‌جایی‌های دانشجویی ایران شد. تقریباً همه موسسات آموزش عالی در سراسر دنیا تصمیم به پایان دادن به آموزش حضوری گرفتند و تعامل با دانشجویان را به سمت ارتباطات مجازی سوق دادند. اکثر برنامه‌های تحصیل در خارج از کشور لغو شد و از دانشجویان خواسته شد به وطن خود بازگردند.

از سوی دیگر، آمریکا به عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد دانشجویان بین‌المللی ایرانی، بیش از 40 درصد از درخواست‌های ویزای دانشجویی را نه تنها از ایران بلکه سایر کشورهای آسیایی نیز لغو کرد تا زمینه برای کاهش چشمگیر این جابه‌جایی‌ها، بیش از پیش فراهم شود.

کانادا نیز یکی از کشورهایی بود که از روند کاهش مهاجرت دانشجویان ایرانی دچار آسیب و چالش‌های جدی شد به طوری‌که دولت فدرال کانادا، این روند را برای آموزش و اقتصاد این کشور زیان‌بار دانست. همچنین بیش از 200 دانشجوی ایرانی و فارغ التحصیل در کانادا از انتظار طولانی برای اقامت خود ارائه دادند و معتقدند که این روند تأثیر مخربی بر زندگی آن‌ها دارد.

بر اساس وب‌سایت اداره مهاجرت و شهروندی کانادا میانگین زمان پردازش برای درخواست اقامت معمولاً 57 روز است؛ با این حال بسیاری از دانشجویان بین‌المللی ایرانی مدت زمان 16 ماه یا بیش‌تر را در انتظار بوده‌اند.

پایگاه نظرسنجی ICC اعلام کرده است که درخواست بسیاری از دانشجویان ایرانی متقاضی تحصیل با تأخیرهای طولانی مدت مواجه شده و این روند در کسب مهارت و تجربه برای جامعه کانادا نیز تاثیر دارد زیرا دانشجویان بین‌المللی جزو بخش‌های ارزشمند حلقه تولید هستند و نباید در مسیر تحصیل خود با تبعیض و مشکلات اقامت مواجه شوند.

ضرورت مدیریت سیاستگذاری مهاجرت‌های بین‌المللی

بر اساس آخرین آمارها از مهاجرت ایرانیان، ایران در حالی‌که هیچ‌ها جزو 20 کشور اول مهاجرفرست جهان قرار نداشته است، اما جمعیت 4.7 میلیون نفری دانشگاهیان ایران و 57 هزارنفری ایرانیان دانشجوی غیر مقیم، ظرفیتی برای توسعه تعامل‌ها و مهارت‌ها و تجربه‌های دانشی و فناورانه در سطح بین‌المللی است.

آن‌طور که بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران عنوان می‌کند، برای استفاده از ظرفیت‌های مهاجرت به ویژه در دوران کرونا، مدیریت سیاست‌های مهاجرتی موضوعی ضروری است. برای آن‌که از ظرفیت دانشجویان ایرانی نخبگان و دانشمندان غیر مقیم بهره برده شود، باید پله‌گذاری ورود و رسیدن آنان به بخش‌های علمی، پژوهشی و اقتصادی کشور با اتخاد سیاست‌های مهاجرتی و جذب صحیح، صورت بگیرد.

به گفته صلواتی، تحلیل‌ها و آمارهای دقیق مهاجرتی به این روند کمک می‌کنند و ایران را در مسیر اتخاد سیاست‌های صحیح مهاجرتی همراهی. اما چنان‌چه رویکرد سیاستی منسجمی برای کنترل و مدیریت پدیده مهاجرت توسط نظام حکمرانی و جامعه فرستنده و گیرنده وجود نداشته باشد، مهاجرت ورودی و خروجی هر دو تبدیل به بحران و چالش اساسی برای کشورها خواهد شد.

یکی از ضرورت‌ها برای اتخاد سیاست‌های مهاجرتی مطلوب، استفاده از سیاست‌های داده محور است. به گفته صلواتی، برخورداری از داده‌های متقن و قابل استناد درباره میزان، کمیت و کیفیت و اهداف مهاجران به ویژه در حوزه دانشجویی ضرورتی است که با اقداماتی همچون پژوهش‌های تحلیلی، سالنامه‌های مهاجرتی و رصد دقیق مهاجران، تلاش می‌کند تا تصویر جامعی از اقتصاد و جامعه‌شناسی مهاجرت ایران ارائه کند.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با حمایت از بازگشت نخبگان ایرانی غیر مقیم در قالب برنامه همکاری با متخصصان ایرانی خارج از کشور در سال‌های اخیر، ضمن فرهنگ‌سازی و ترویج واقعیت‌های مهاجرتی، زمینه را برای ارزش‌آفرینی و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و خلاق به کمک نیروی انسانی دانش‌آموخته کمک کرده، این روند با بلوغ و تکامل سیاست‌های مهاجرتی به کمک دیگر نهادها و دستگاه‌ها به واقعیت می‌رسد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

24#