معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای حمایت از این مجموعه‌ها اقدامات گوناگونی را پیش برد و خیلی زود دانش‌بنیان‌ها به عضوی مؤثر در توسعه فناورانه کشور در دهه‌ اخیر تبدیل شدند اما در کنار کسب‌وکارهای دانش‌ بنیان، کسب‌وکارهای نوپای دیگری با رنگ و بوی نوآوری و‌خلاقیت در سال‌های اخیر شکل گرفتند و با این که چهره‌ نویی در حوزه‌های مختلف کسب‌وکار به ویژه حوزه‌های فرهنگی و هنری ایجاد می‌کردند، بر پایه دانش توسعه پیدا نکرده‌بودند لذا در مفهوم دانش‌بنیان نمی‌گنجیدند و به همین دلیل نمی‌توانستند از حمایت‌های شکل گرفته نیز بهره‌مند شوند.

با شکل‌گیری مفهوم «شرکت‌ های‌ خلاق» در معاونت علمی و فناوری و تصویب سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم در شورای عالی انقلاب فرهنگی، باب جدیدی از حمایت‌ها برای گروه زیادی از کسب‌وکارهای جدید باز شد.

حالا در اقدامی جدید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با ایجاد فضایی با نام «خانه‌ های‌ خلاق و نوآوری» زمینه مساعدی را برای حمایت از ایده‌های جدید در حوزه‌های مختلف صنایع نرم و بلوغ آنها فراهم کرده‌است.

در گفتگو با پرویز کرمی، سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع‌خلاق، جزئیات این طرح را جویا شدیم.
 
از سال1396 با ابلاغ آیین‌نامه برنامه توسعه زیست‌بوم شرکت‌های‌خلاق از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در ادبیات نوآوری کشور، شرکت‌های‌خلاق با ماهیت‌خلاقیت و نوآوری در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان با ماهیت علمی و فناوری مفاهیم زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور را کامل‌تر کردند.

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در خصوص توسعه این زیست‌بوم توضیح می‌دهد: «در حال حاضر بیش از 5600 شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فنی‌مهندسی، پزشکی، هوافضا، نانو، زیست‌فناوری و... به ثبت رسیده‌اند. به‌تازگی 1450شرکت نیز در قالب شرکت‌ های‌ خلاق در معاونت علمی و فناوری به ثبت رسیده‌اند که در حوزه‌های مختلف صنایع فرهنگی، فناوری‌های نرم و صنایع‌ خلاق مشغول فعالیت هستند.»

صنایع دستی و گردشگری و میراث فرهنگی، تولید محتوای صوتی و تصویری، پی‌نمایی، گیاهان دارویی، یادگیری الکترونیک و آموزش، تبلیغات و بازاریابی، بازی، اسباب‌بازی و سرگرمی، نوآوری‌های اجتماعی، خوراک و نوشیدنی، بازی‌‌های ویدئویی و موبایلی، انیمیشن و فیلم، چاپ و نشر، کسب‌وکارهای دیجیتال، مد و پوشاک و هنرهای نمایشی و تجسمی از جمله مواردی است که در زمره صنایع فرهنگی، فناوری‌های نرم و صنایع‌خلاق قرار می‌گیرد.

اهمیت توسعه فناوری‌های نرم در کشور

پرویز کرمی‌با اشاره به گردش مالی فناوری‌های نرم در دنیا به جام‌جم می‌گوید: «واقعیت این است که گردش مالی فناوری‌های نرم و صنایع‌خلاق در حوزه‌های مختلف در دنیا به چیزی حدود 2700 میلیارد دلار در سال رسیده و موجب ایجاد 50 میلیون فرصت شغلی شده‌است. با توجه به این که جمعیت کشور ما معادل یک درصد جمعیت دنیاست و همچنین یک درصد خاک مسکونی دنیا در کشور ما قرار دارد و سهم 2درصدی از تولید علم در دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم، به نظر می‌رسد هدف‌گذاری برای توسعه صنایع‌خلاق و نرم در کشور برای دستیابی به سهم یک درصدی از گردش مالی و میزان اشتغال این حوزه در دنیا امری منطقی و دست‌یافتنی باشد.»

دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع‌خلاق تصریح می‌کند: «ما به استناد پیشینه فرهنگی و تمدنی غنی کشور، ظرفیت قابل توجهی برای توسعه صنایع فرهنگی و‌خلاق خواهیم داشت. از سوی دیگر کشور با چالش اشتغال نیروهای فارغ‌التحصیل دانشگاهی روبه‌روست. حدود 50درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ما در رشته‌های فرهنگی، اجتماعی، هنری و اقتصادی تحصیل کرده‌اند و باید برای آینده شغلی آنها برنامه‌ریزی شود، زیرا امکان اشتغال چنین متخصصانی در ساختار سنتی دولت و نهادهای دولتی فراهم نیست. از سوی دیگر 50درصد فارغ‌التحصیلان کشور زنان هستند که می‌توانند در ایجاد شرکت‌های‌خلاق و راه‌اندازی کسب‌وکار خودشان در حوزه صنایع‌خلاق و نرم، نقش‌آفرینی گسترده‌ای داشته و بسیار موفق باشند.»

به گفته کرمی، خانه‌های‌خلاق و نوآوری پلتفرم جدیدی است که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کنار مراکز نوآوری و کارخانه‌های نوآوری در قالب پارکی خصوصی راه‌اندازی کرده‌است تا به توسعه این صنایع کمک کند. این پلتفرم می‌تواند در رساندن ایده به بازار و ایجاد اشتغال مؤثر و پایدار برای این قشر از فارغ‌التحصیلان مؤثر باشند.

مأموریت خانه‌ های‌ خلاق و نوآوری

برای دریافت گواهینامه «خلاق»، پیش از هرچیزی باید ایده شکل‌گرفته در هر یک از حوزه‌های موردنظر پرورش یافته و به تأسیس یک شرکت حقوقی انجامیده باشد. شرکت‌های حقوقی در صورتی که در حوزه خود صاحب سبک باشند و توانایی مورد انتظار از سوی تیم‌های ارزیاب معاونت علمی و فناوری را داشته‌باشند، می‌توانند موفق به اخذ گواهی شرکت‌های‌خلاق شوند و از حمایت‌ها و مزایای در نظر گرفته شده از سوی معاونت علمی و فناوری برای این شرکت‌ها بهره‌مند شوند اما موضوع این است در بسیاری از موارد در این حوزه، ابتدا یک ایده جذاب شکل می‌گیرد ولی راه زیادی تا تبدیل شدن آن ایده به یک شرکت رسمی وجود دارد. در واقع صاحبان ایده در این مرحله بیش از هر زمان دیگری نیاز به حمایت دارند تا بتوانند ایده خود را پرورش دهند، تیم‌سازی کنند و سر و شکل مناسبی به کسب‌وکارشان بدهند تا در نهایت بتوانند به مرحله‌ای از بلوغ برسند که شرکت‌ خود را به ثبت برسانند. بسیاری از ایده‌ها به دلیل نبود امکانات و توان مالی و دانش بازار صاحبان ایده در همین مرحله از بین می‌روند.

کرمی در این زمینه توضیح می‌دهد: «رسالت خانه‌های‌خلاق و نوآوری دقیقا همین است؛ آنها با جذب ایده‌های نو و جذاب در حوزه‌های مختلف، با ارائه حمایت‌ها و خدمات مشاوره‌ای و آموزشی فرآیند تیم‌سازی، برندینگ، رسیدن به محصول و حتی بازاریابی را برای صاحبان ایده به مراتب ساده‌تر و دست‌یافتنی می‌کنند.»

دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه‌صنایع‌خلاق تصریح می‌کند: «خانه‌های‌خلاق و نوآوری با برگزاری رویدادهای ایده تا بازار، فراخوانی را برای جذب ایده‌های مختلف اعلام می‌کنند. در این رویدادها ایده‌های جذاب و افراد توانمند جذب خانه‌های‌خلاق و نوآوری شده و مسیر رسیدن به بازار را برایشان شتابدهی و تسهیل می‌شود.»

به گفته کرمی، این خانه‌ها در ازای خدماتی که به صاحبان ایده و مجموعه‌ها ارائه می‌کنند، بخشی از سهام (معمولا 10 تا 20 درصد) شرکت را دریافت می‌کنند. از سوی دیگر معاونت علمی و فناوری نیز حمایت‌های بذری خود را در این مرحله که هنوز شرکتی به ثبت نرسیده‌است، می‌تواند با کمک واسطه‌ای خانه‌های‌خلاق برای پرورش ایده‌های‌خلاق و صنایع نرم اختصاص دهد.

ویژگی‌ های خانه‌ های‌ خلاق

کرمی درباره هدف شکل‌گیری خانه‌های‌خلاق و نوآوری توضیح می‌دهد:«فعالیت اصلی این خانه‌ها جذب ایده‌ها، تسهیلات‌دهی برای پرورش آنها، ارائه تجهیزات مورد نیاز برای اجرای آنها، فراهم‌کردن فضای کار، کمک به تشکیل تیم کاری، شتابدهی تیم تا تبدیل‌شدن به شرکت، توسعه محصول، بازاریابی، برندسازی، فروش و حتی در صورت امکان کمک به صادرات از طریق کریدورهای صادراتی معاونت علمی و فناوری است. در واقع در این فضا به رشد شرکت تا رسیدن به مرحله رشدیافته و بلوغ کمک می‌شود تا در نهایت کسب‌وکاری مستقل شکل بگیرد.»

به گفته دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع‌خلاق، در حال حاضر 70 خانه‌خلاق و نوآوری در سراسر کشور ایجاد شده‌است که 39 خانه در 11 استان کشور افتتاح شده و مشغول ارائه خدمات به تیم‌ها و شرکت‌ های‌ خلاق هستند.

دوره شتابدهی در خانه‌ های‌ خلاق

از کرمی در خصوص مدت زمان حضور تیم‌های‌خلاق در خانه‌های‌خلاق و نوآوری پرسیدیم. وی در پاسخ می‌گوید: «مدت زمان حضور در بخش‌های مختلف خانه‌های‌خلاق و نوآوری، مانند حضور در بخش‌های مختلف کارخانه‌های نوآوری که شامل فضای کار اشتراکی، مراکز شتابدهی، میز کار مستقل و دفتر کار مستقل است، متفاوت خواهد بود. البته در بخشی که قرار است ایده‌ها تا رسیدن به محصول نهایی شتابدهی شوند، دوره‌ای شش‌ماهه تا یکساله‌ خواهدبود و پس از آن شرکت بر اساس میزان رشد و توسعه‌ای که داشته‌است می‌تواند در بخش‌های مستقل خانه‌خلاق ساکن شود یا به صورت کامل از این فضا مستقل شده و خارج شود.»

وی می‌افزاید: «زیربنای لازم برای تأسیس خانه‌های‌خلاق و نوآوری 500 متر است که باید هنگام ارائه امکانات، سند تملک فضا یا اجاره‌نامه حداقل سه‌ساله فضا ارائه شود. به همین دلیل در بسیاری موارد شرکت‌ها پس از رشد و افزایش نیروهای خود ترجیح می‌دهند برای گسترش فضای کار خود از خانه خارج شوند.»

هم‌افزایی خانه‌ های‌ خلاق

دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع‌ خلاق در خصوص فعالیت‌های خانه‌ های‌ خلاق به جام‌جم می‌گوید: «39 خانه‌ خلاق و نوآوری که به صورت رسمی فعالیت خود را در سراسر کشور آغاز کرده‌اند، شبکه‌ سراسری خانه‌های‌خلاق و نوآوری تاسیس‌کرده‌اند. این شبکه با ایجاد هم‌افزایی، ارتباط بیشتر و انتقال تجربه میان خانه‌های‌خلاق سراسر کشور، امکان برگزاری رویدادهای مشترک و تقویت توان خانه‌ها در حوزه‌های مختلف را فراهم کرده‌است.»

کرمی همچنین در خصوص حمایت مالی از این حوزه تصریح می‌کند: «در کنار صندوق‌های پژوهش و فناوری که در هر استان کشور و به صورت تخصصی در کنار هر یک از ستاد‌های اصلی معاونت علمی و فناوری برای توسعه علوم همگرا به وجود آمده‌است و موجب ارتقای مالی اقتصاد دانش‌بنیان می‌شود، برای حمایت از فناوری‌های نرم، صندوق صنایع‌خلاق نیز ایجاد شده‌است تا وظیفه حمایت مالی از این صنایع را بر عهده بگیرد.»

چشم‌انداز ملی توسعه فناوری‌های نرم

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری معتقد است: «یکی از اتفاقات خوبی که در توسعه مفهوم کسب‌وکارهای‌خلاق به معاونت علمی ‌و فناوری بسیار کمک کرد، تصویب و ابلاغ سندملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی بود. معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در قالب ستاد اجرایی‌سازی این سند، وظیفه هماهنگی و هم‌افزایی میان وزارتخانه‌ها و نهادهای مربوط را برای اجرایی شدن این سند و ایجاد فضای مورد نیاز برای توسعه این حوزه به عهده دارد. تا پیش از این نه متولی توسعه‌صنایع‌خلاق و نه اهداف و راهبردهای توسعه‌ای آن مشخص نشده‌بود اما اکنون در متن این سند اهداف و مأموریت‌هایی لحاظ شده‌است.»

وی در خصوص مأموریت‌های کمّی تعیین شده در این سند ملی می‌افزاید: «17 هدف کمّی برای افق 1404 در این سند در نظر گرفته شده‌است که از جمله آنها می‌توان به دستیابی به جایگاه نخست تولید و صادرات محصولات فرهنگی بومی در منطقه و جهان اسلام، ایجاد حداقل پنج برند معتبر جهانی در حوزه‌ فناوری‌های فرهنگی و نرم، کسب سهم 2درصد بازار سینمای جهان، کسب حداقل رتبه چهارم گردشگری در منطقه و جذب بیست میلیون گردشگر، رسیدن به سهم 30درصدی بازی‌های دیجیتال از بازار کشور، ایجاد حداقل پنج پلتفرم جدید و موفق فناوری‌های نرم و رسیدن آنها به مرحله تک‌شاخ شدن و... اشاره کرد.»

دبیر ستاد فناوری‌های نرم و تصریح می‌کند: «در حقیقت توسعه مفهوم صنایع‌خلاق قرار است دوشادوش توسعه‌اقتصاد دانش‌بنیان در کشور پیش برود. خانه‌های‌خلاق و نوآوری در حقیقت نمونه مشابه کارخانه‌های نوآوری در توسعه ‌اقتصاد دانش‌ بنیان به شمار می‌روند البته تعداد این مجموعه‌ها هنوز بسیار کم است و باید در هر استان کشور حداقل یک کارخانه نوآوری و یک خانه‌خلاق و نوآوری تأسیس شود.»

نقش رسانه در موفقیت اقتصاد دانش‌ بنیان

کرمی‌با اشاره به نقش در فرهنگ‌سازی و موفقیت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور به جام‌جم می‌گوید: «دقیقا در زمانی که تلاش‌ جریان‌ها به سوی بد جلوه دادن همه چیز در جامعه بود، رسانه‌ها با تمرکز بر مفاهیم دانش‌بنیان و‌خلاق نگاه جامعه را تغییر دادند. اگر بخواهیم صادقانه نگاه کنیم رسانه‌ها سهم 50درصدی در موفقیت کنونی اقتصاد دانش‌بنیان دارند اما به عقیده من هنوز نیاز است آنها در جهت معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان و‌خلاق گام‌ بردارند. رسانه‌ملی تاکنون حمایت‌های مؤثری در فرهنگ‌سازی این مفاهیم و معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌است. روزنامه جام‌جم نیز طی دو سال گذشته ابتکار بسیار خوبی را در قالب طراحی و برندسازی «نشان ایرانی» عملیاتی کرد. ما نیز سعی کردیم با همفکری و برگزاری جلساتی با مدیران این مجموعه در اثرگذاری بیشتر این طرح دیدگاه‌هایی را ارائه کنیم.»

وی در خصوص اثرگذاری طرح «نشان ایرانی» خاطرنشان می‌کند: «امیدوارم این طرح ادامه‌دار باشد و به زودی شاهد آغاز  طرح «نشان ایرانی3» باشیم. زیرا علاوه‌بر اثرگذاری این طرح در معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان و‌خلاق به جامعه و ایجاد اثرات مثبت در کسب‌وکار آنها، خبرهای امیدبخش و امیدوارکننده در خصوص فعالیت‌های فناوران و نوآوران کشور به خوانندگان روزنامه مخابره کرد. این موضوع به ویژه با توجه به حجم خبرهای ناخوشایندی که در سال‌های اخیر به واسطه همه‌گیری کرونا و شرایط پر نوسان اقتصادی به جامعه می‌رسد، می‌تواند موجب ایجاد امید به شکل درست در جامعه شود.»

سخنگوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همچنین پیشنهاد کرد که در ادامه طرح نشان ایرانی، حمایت پررنگ‌تری از شرکت‌های‌خلاق و خانه‌های‌خلاق و نوآوری صورت بگیرد تا جامعه بیشتر با ظرفیت‌های این حوزه آشنا شوند.