به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، اینها اظهارنظرهای امیرحسین میرآبادی، رئیس مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است که با وی در خصوص ظرفیت‌های دیپلماتیک کشور در حوزه علم و فناوری و برنامه‌هایی که مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری در دستور کار دارد به گفت‌وگو نشستیم.  

***

یکی از وجوه دیپلماسی در دنیای امروز، دیپلماسی علم و فناوری است، به اعتقاد شما، علم چطور می‌تواند موضوعی برای دیپلماسی و مذاکره‌باشد و ما چقدر از این ظرفیت بهره می‌گیریم؟

موضوع دیپلماسی و به نوعی گفت‌وگوی بین الملل، یکی از زمینه‌هایی است که همه کشورها با جدیت دنبال می‌کنند. هر چه کشوری توان دیپلماسی و قدرت مذاکراتی بالاتری داشته‌ باشد، عملا در عرصه‌های بین‌المللی دستاورد بهتری خواهد داشت. همانطور که اشاره کردید، یکی از ابعاد دیپلماسی، دیپلماسی علم و فناوری است.  واقعیت این است که علم و فناوری این روزها، به ابزار پیشرفت کشورها، تبدیل شده‌است تا آنجا که اقتصادهای برتر دنیا همه از مسیر علم و فناوری به پیشرفت رسیده‌اند و به نوعی دوران گذر از اقتصادهای مبتنی بر منابع به اقتصادهای مبتنی بر علم و فناوری فرا رسیده‌است؛ لذا، همه کشورهای دنیا، به دنبال ایجاد زمینه‌هایی برای پیشرفت در حوزه‌های علم و فناوری هستند، کشورهایی هم در این حوزه توانمندی هایی دارند، این را به عنوان یک ابزار مذاکراتی و یک باب گفت‌و گو با ملت‌های مختلف در نظر می‌گیرند.

به گذر جوامع از اقتصاد مبتنی بر منابع به اقتصاد مبتنی بر علم اشاره‌ کردید و این رویکردی‌ است که معاونت علمی و فناوری هم در سیاست‌های کلان خود به نوعی دنبال می‌کند، به اعتقاد شما، چقدر در ایجاد بازارهای جدید در عرصه بین الملل برای شرکت‌های دانش بنیان موفق عمل کرده‌ایم؟ 

یکی از ظرفیت‌های جدید که به صورت رسمی در معاونت‌ علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در دولت‌ سیزدهم ایجادشده، ماموریت اقتصاد دانش‌بنیان است و دلیل این شیفت یعنی حرکت از اقتصاد مبتنی بر منابع به سمت اقتصاد مبتنی بر علم و فناوری این است که ارزش‌افزوده‌ای که علم و فناوری در اقتصاد ایجاد می‌کند، بسیار بیشتر از خام‌فروشی است و با آن قابل مقایسه نیست. امروزه دیگر مسیر ما مسیر دیروز نیست و ما دیگر نه به دنبال ایجاد شرکت‌های کوچک که دنبال اثرگذاری در اقتصاد هستیم، اثرگذاری در اقتصاد بایستی از جنس دانش و فناوری باشد که در ماموریت معاونت هم قرار دارد و یکی از گلوگاه‌هایی است که در سال گذشته با آن رو به رو بود‌ه‌ایم.

در مرکز تعاملات بین الملل، چه برنامه‌ای برای عملیاتی‌کردن این ماموریت دارید؟ سهم صادرات ما در حوزه دانش‌بنیان‌ها چقدراست؟

در مرکز تعاملات علمی و فناوری، ایجاد بازارهای جدید، تقویت بازارهای گذشته و ایجاد تعاملات بین‌المللی را در دستور کار داریم  و می‌کوشیم تا از این طریق، مسائل و مشکلاتی را که کشورها در حوزه تولید دارند با همکاری‌های بین المللی رفع کنیم؛ از این رو، «انتقال فناوری و تبادل متخصصان» و  «تقویت تولید از طریق بازاررسانی و انتقال آنها به بازارهای جدید» دو موضوع کلیدی‌ای است که ما در مرکز تعاملات دنبال می‌کنیم.

سیاستمان هم علاوه بر حفظ بازارهای بین‌المللی متداول که بیشتر کشورهای همسایه را پوشش می‌دهد، ایجاد بازارهای جدید است. ردپای این دغدغه را می‌توان در حضور پررنگ شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشورهای آفریقایی، آمریکای لاتین و شرق آسیا - مثل تعاملاتی که با اندونزی و ویتنام داریم - ردگیری کرد.

در حوزه صادرات، در سال 1401 نسبت به 1400 یک رشد حدودا 30 درصدی داشته‌ایم و امیدواریم این رشد در پایان سال 1402 هم نسبت به سال 1401 محقق‌ شود. هر چه بتوانیم سهم صادرات دانش‌بنیان را در سبد صادرات کل کشور افزایش دهیم، این اطمینان را داریم که تقاضاهای بیشتری از سمت شرکت های دانش بنیان داخلی که متقاضی صادراتی شدن هستند، دریافت‌ کنیم.

 همه محصولات دانش‌بنیان ما صادراتی‌ نیستند و بایستی در یک فرآیند توانمندسازی، ظرفیت‌سازی و ایجاد فرصت‌هایی برای شرکت‌ها، اینها را به بازارها وصل‌کنیم. برای همین، به موازات اینکه صادرات دانش‌بنیان افزایش پیدا می‌کند، در زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان، تقاضاهای صادراتی هم افزایش می‌یابد.

اشاره‌ کردید یک سری از تولیدات دانش بنیان ما، صادراتی هستند. در کدام حوزه‌های دانش‌بنیان ظرفیت صادراتی داریم و در چه حوزه‌هایی به توانمندسازی و همکاری‌های بین‌المللی نیازمندیم؟

در حوزه‌هایی مثل محصولات شیمیایی، دارو، تجهیزات پزشکی و محصولات دانش بنیان مرتبط با کشاورزی که بیشتر به نهاده ها برمی‌گردد شرکت‌های توانمند خوبی داریم ولی در حوزه صنعت، الکترونیک و حتی حوزه فناوری اطلاعات و خدمات فناوری اطلاعات، نیازمند ظرفیت‌سازی و برگزاری دوره‌های توانمندسازی هستیم.

دیپلماسی «علم» نقش مهمی در توازن قدرت در حوزه بین‌الملل هم دارد، یکی از حوزه‌های علمی جدیدالورود که از قضا می‌تواند یکی از فرصت‌های ما باشد، حوزه هوش مصنوعی است، آیا ما توانستیم در این زمینه تعاملات خوبی را رقم بزنیم؟

به صورت کلی ما در حوزه‌هایی که فاصله‌مان با دنیا کمتر است یا حوزه‌های نوظهور فرصت‌های خوبی داریم چون بالاخره کشورهای پیشرو اختلاف چندانی با ما ندارند و ما در زمان مناسبی به این حوزه‌ها ورود کرده ایم. موارد مشابهی هم داریم؛ مثل فناوری نانو و الان هم جایگاه بسیار قابل قبولی در رنکینگ  جهانی داریم. حوزه هوش مصنوعی هم همین طور است و عملا یکی از عناوین ثابت مذاکرات و همکاری‌های بین‌المللی ما همین حوزه هوش‌مصنوعی است و تقریبا در مذاکرات‌مان با همه کشورها این مهم را طرح‌ کرده‌ایم و این علاقه‌مندی در همه کشورها برای همکاری وجود دارد؛ از این رو، با برخی از کشورها اعم از حوزه آسیای میانه، حوزه شرق مثل چین و حتی برخی از کشورهای اروپای شرقی این موضوع، ( هوش مصنوعی) را جلو برده‌ایم و ایجاد مراکز مشترکی که بتوانیم روی هوش مصنوعی کار کنیم را دنبال می‌کنیم.

وقتی از دیپلماسی علم و فناوری حرف می‌زنیم، نمی‌توانیم دیاسپورا را نادیده‌ بگیریم، چه برنامه‌ای برای استفاده از دیاسپورای ایرانی دارید؟

یکی از ویژگی‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور، این است که بالاخره  این‌ها فرصت زیستن در محیط علمی دیگری را پیدا کرده‌اند. این‌ها تجربه‌ها و تخصص‌های ارزشمندی دارند ما در پلتفرم «کانکت پلاس» در مرکز تعاملات، برنامه ویژه‌ای را برای استفاده از ظرفیت‌های ایرانیان خارج از کشور که علاقه‌مند به تاسیس شرکت هستند، داریم و این فارغ از حضور آنها در برنامه پسادکتری و فرصت مطالعاتی یا انجام پروژه های تحقیقاتی است و طی آن، افراد علاقه‌مند به کسب و کار می‌توانند شرکت بزنند. پروپوزال های متعددی هم دریافت کرده‌ایم که بخشی از آن به حوزه‌های نوظهور اختصاص دارد. ما همیشه سعی کردیم که این پلتفرم را به عنوان یک پلتفرم ارتباطی جاری و ثابت در نظر بگیریم و پیشنهادات خوبی را دریافت کرده ایم.

می توانید در این زمینه آماری بدهید؟

در حوزه ثبت شرکت از ابتدا سال 1402، بیش از 350 پیشنهاد ثبت شرکت داشته‌ایم که در این میان، 120 تا 130 پروپوزال، تائیدیه گرفته است.

روند ارزیابی هم به این صورت است که  کمیته های تخصصی‌ پروپوزال‌های ارائه شده را دریافت و ارزیابی می‌کنند و آنها که قابل پذیرش هستند، مورد حمایت معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی قرار خواهند گرفت.

#15