زهرا غلامی نژاد

دستکاری ذهن یا پاک سازی حافظه انسان همواره موضوع جالب و چالش برانگیزی بوده که با روش های مختلفی دست مایه ساخت آثار سینمایی متعدد در این زمینه شده است. در این میان تعدادی از آثار به چشم می خورند که علاوه بر خوش ساخت بودن توانسته اند مهر تایید دانشمندان علوم اعصاب را دریافت کنند که نگاهی اجمالی به برخی از آنها خالی از لطف نیست.

تصور کنید که شخصی به دنبال حادثه ای حافظه موقت خود را از دست بدهد. یعنی پس از مدتی نام، مشخصات، شماره تلفن و آدرس و هرگونه اطلاعات مهم خود و اطرافیانش را به یاد نیاورد و حالا در این شرایط بخواهد دنبال قاتل همسرش بگردد. این جملات توصیف مختصری از مشکلات "لئونارد" شخصیت اصلی فیلم ممنتو است. لئونارد برای حل موضوع قتل همسرش مجبور به ثبت رویدادهای روزانه می شود. او برای این ثبت از یادداشت برداری های کوچک تا تتوهای روی پوست استفاده می کند. اما اینطور که پیداست لئونارد محکوم است. محکوم به تولد هر رزه و افتادن در سیکل تکراری جستجوی حقیقت. ممنتو اثری نوآورانه، مهیج و مبتکرانه است که بند بند وجود مخاطب را درگیر می کند و ساعاتی مخاطب را در هیجان، خلاقیت و گاهی ترس غرق می کند.

"درخشش ابدی یک ذهن پاک" احتمالا معروف ترین فیلم در زمینه پاک سازی حافظه است. آیا حاضرید برای تسکین اندوه خود خاطرات یک عشق قدیمی را پس از جدایی به کل از ذهن خود پاک کنید؟ دانشمندان توانسته اند حافظه موش ها را پاک سازی کنند اما پاک سازی حافظه انسان همچنان دور از دسترس به نظر می رسد. حافظه بخش جدایی ناپذیر از شخصیت یا هویت هر فردی است. زندگی ما در لحظه خلاصه نمی شود بلکه ما با ایجاد ارتباط بین گذشته و آینده خود زندگی می کنیم و حافظه در ساختن این ارتباط نقش کلیدی را ایفا می کند. دقیقا به همین دلیل است که بیماری ناجوانمردانه ای به نظر می رسد. بر خلاف فیلم "ممنتو" که در آن از دست دادن حافظه چیزی شبیه از دست دادن اطلاعات بود در "درخشش ابدی یک ذهن پاک" این موضوع بیشتر روی احساسات و عواطف متمرکز است. 

ما می دانیم که مغز خاطرات احساسی و غیر احساسی را به طور کاملا متفاوتی ذخیره می کند. خاطرات احساسی منفی با جزییات بیشتری نسبت به خاطرات احساسی مثبت در ذهن ثبت می شود. اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم خاطرات آروماتیک توسط دو قسمت جداگانه از مغز ثبت می شوند. هیپوکمپ؛ جایگاه نرمال خاطره و آمیگدال؛ یکی از مراکز احساسی مغز. افرادی که به خاطر آسیب هیپوکمپ قادر به ایجاد خاطرات بلند مدت نیستند ، در صورت سالم بودن آمیگدال می توانند ناخودآگاه خاطراتی احساسی از اتفاقی که رخ داده را به یاد بیاورند. 

همان گونه که در فیلم با وجود پاک سازی حافظه ردپایی از خاطرات احساسی را در ذهن یکی از بازیگران می بینیم. نکته جالب دیگر در این فیلم جایی است که قرار است خاطرات عاشقانه شخصیت اصلی داستان پاک شوند. او قرار است که هوشیار نباشد. اما در اثر بی دقتی اپراتورهای انجام دهنده این کار و مقاومت خود او بخشی از این فرآیند مختل می شود. در این بخش از داستان این پیام به بیننده القا می شود که انگار هوشیاری ما نیز طیفی دارد و به این اشاره می کند که محرک های اطراف می توانند بدون آنکه خودمان خبردار شویم بر مغز ما اثر بگذارند. این محرک بیرونی چه زمانی می تواند وارد جریان هوشیاری ما بشود و در این میان چه اتفاقی رخ می دهد ذهن بسیاری از را برای حل معمای هوشیاری به خود مشغول کرده است.

منبع:isti/ir