حل مسائل اجتماعی از طریق رویکردهای نوآورانه به نحوی که مؤثرتر، پایدارتر، کارآمدتر و همچنین خلاقانه‌تر باشند و بهره‌وری به‌مراتب بیشتری نسبت به سایر روش‌های سنتی به همراه آورند را نوآوری اجتماعی می‌گویند.

حاصل ترکیب زیست‌بوم نوآوری با زیست‌بوم اجتماعی، زیست‌بوم نوآوری اجتماعی را به وجود می‌آورد که در این زیست‌بوم مسائلی از قبیل عدالت فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، حقوقی و اجتماعی مطرح است.

درواقع طراحی و توسعه کسب‌وکارهایی مبتنی بر نوآوری اجتماعی هم به درآمد منجر می‌شوند و هم یک مسئله اجتماعی را حل می‌کنند. نوآوری اجتماعی می‌تواند فرصت جدیدی را خلق کند، چرا که در حوزه مسائل اجتماعی با نگاه آسیب محور ورود می‌شد و در مواجهه با نگاه آسیب محور به آسیب های اجتماعی نیز دچار روزمرگی و تکرار هستیم.

نوآوری اجتماعی در استاد بالادستی

نوآوری اجتماعی در قوانین بالادستی نیز مطرح شده است، به‌عنوان‌مثال بند 12 سند چشم اندازه سال جاری به تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر و ارتقای سطح شاخص‌هایی از قبیل آموزش، سلامت، تأمین غذا، افزایش درآمد سرانه و مبارزه با فساد اشاره کرده است.

بند 19 رفع محرومیت‌ها خصوصاً در مناطق روستایی کشور و بند 43 این سند ارتقای سطح درآمد و زندگی روستاییان و کشاورزان و رفع فقر، با تقویت زیرساخت‌های مناسب تولید و تنوع‌بخشی و همچنین گسترش فعالیت‌های مکمل به‌ویژه صنایع تبدیلی و کوچک و خدمات نوین، با تأکید بر اصلاح نظام قیمت‌گذاری محصولات را مطرح کرده است.

سند تحول دولت مردمی نیز در عامل 4 راهبرد 1 موضوعاتی از قبیل انفعال در مواجهه با تحولات فناورانه در سبک زندگی آینده، شکل‌دهی جریان نوآوری اجتماعی در حوزه سبک زندگی در زیست‌بوم نوآوری و فناوری و حمایت از نهادهای تولیدکننده رسانه‌ای، شبکه‌های خلاق، دانش‌بنیان و سکوهای (پلتفرم‌ها) بومی مبتنی بر فناوری‌های آینده برای تأثیرگذاری بر تحولات بزرگ تکنولوژیک آینده، با محوریت نگرش سبک زندگی اسلامی-ایرانی را آورده است.

واحدهای خلاق، اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی هستند که در حوزه صنایع فرهنگی و علوم انسانی و اجتماعی فعالیت دارند و از مهارت‌های انسانی، نوآوری و فناوری‌های جدید برخوردار هستند و نسبت به ارائه محصولات نوآورانه و فناورانه و یا بهره‌برداری از الگوهای جدید کسب‌وکار اقدام می‌کنند که تشخیص مصادیق واحدهای واجد شرایط بر عهده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. این موضوع نیز در تبصره ب ماده 6 قانون جهش تولید آمده است.

سند توسعه ملی فناوری نرم یکی از سندهایی است که به صراحت در آن آمده که رشد نوآوری‌های اجتماعی جهت نقش آفرینی بیشتر گروه‌های مردمی در حل آسیب‌های اجتماعی از اولویت های کشور است.

اهداف کمی سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم شامل افزایش تعداد سازمان‌ها، شرکت‌ها و افراد فعال در فعالیت‌های نوآور اجتماعی در حوزه آسیب‌های اجتماعی و افزایش تعداد طرح‌های نوآوری اجتماعی اثربخش در حوزه آسیب‌های اجتماعی بر اساس ارزیابی نهادهای تخصصی می‌شود.

اهداف راهبردی این سند ملی نیز به کارآمد سازی و تقویت راهکارهای مالی نهاد و زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت مردمی اشاره می‌کند. تحقق اهداف کمی و راهبردی باعث رشد نوآوری‌های اجتماعی، جهت نقش‌آفرینی بیشتر گروه‌های مردمی در حل آسیب‌های اجتماعی اولویت‌دار کشور می‌شود.

اولویت‌های نوآوری‌های اجتماعی

نوآوری اجتماعی در کنار حوزه‌هایی از قبیل انیمیشن و فیلم، بازی‌های ویدیویی و موبایل، کتاب، چاپ و نشر، کسب‌وکارهای دیجیتال، هنرهای تجسمی و نمایشی، تولید محتوای صوتی و تصویری و... جزو حوزه‌های برنامه توسعه زیست‌بوم صنایع خلاق محسوب می‌شود.

نوآوری اجتماعی 4 اولویت آموزشی، رفع محرومیت و فقرزدایی، سلامت و خانواده و سبک زندگی را شامل می‌شود. در آموزش گروه هدف اقشار آسیب‌پذیر، مناطق محروم و کم برخوردار و زنان است و رفع نابرابری آموزشی و ارتقای عدالت آموزش از طریق تسهیل دسترسی همگانی به آموزش و ارتقای آن در سطح جامعه از اهداف این حوزه هستند.

اقشار آسیب‌پذیر، مناطق محروم و کم برخوردار و زنان گروه هدف در رفع محرومیت و فقرزدایی هستند که بهبود معیشت و بسترسازی برای ایجاد اشتغال پایدار جزو اهداف این بخش است.

در حوزه سلامت ساکنین مناطق محروم و کم برخوردار، ساکنین مناطق روستایی، زنان، کودکان، توان‌خواهان، معلولان و سالمندان گروه هدف محسوب می‌شوند و هدف رفع نابرابری در دریافت خدمات بهداشتی و سلامت، توسعه خدمات الکترونیک سلامت و توسعه خدمات و توان‌بخشی و سالمندی است.

خانواده و سبک زندگی نیز خانواده‌های زندانیان، درگیر اعتیاد، بد سرپرست یا بی‌سرپرست، افراد بی‌خانمان، آسیب دیدگان بلایای طبیعی و جنگ، زنان، جوانان و کودکان زیر 7 سال گروه هدف هستند که پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تسهیل در ازدواج و تشکیل خانواده، فرزند آوری، سلامت روان و بهبود کیفیت تعاملات خانوادگی و سلامت روان و پرورش شناختی اعضای خانواده از اهداف این بخش است.

ایجاد زیست بوم نوآوری اجتماعی

در حال حاضر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان 7200 است و 1625 شرکت خلاق و 75 خانه خلاق و نوآوری هم مشغول به کار هستند. همچنین 200 شرکت دانش‌بنیان در حوزه صنایع خلاق و فرهنگی تأسیس شده است.

برای ایجاد زیست‌بوم نوآوری اجتماعی نیاز به خانه خلاق و نوآوری است؛ شبکه‌سازی اجتماعی، مفهوم‌سازی نوآوری اجتماعی، تربیت فعالان نوآوری اجتماعی، ایجاد زیرساخت‌های نوآوری و سرمایه‌گذاری مبتنی بر تأثیر اجتماعی از موضوعاتی است که با راه‌اندازی خانه‌های خلاق و نوآوری رقم می‌خورد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#20