سلول بنیادی توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد و به نوعی مادر تمام سلول‌ها محسوب می‌شود، این سلول‌ها قابلیت خود نوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند و در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن به دنبال آسیب و جراحت نیز مؤثر هستند.

این سلول‌ها می‌توانند به درون بافت‌های آسیب‌دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آن‌ها از بین رفته است، پیوند زده‌ شوند و جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند. امروزه حتی ناباروری به عنوان عارضه‌ای که زوج‌های پرشماری را تحت شعاع قرار می‌دهد، با استفاده از سلول‌های بنیادی راهی برای درمان یافته است.

جان‌هایی که به بیماران بخشیده می‌شود

با شیوع بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و بیماری‌های عصبی و چالشی استفاده از سلول‌های بنیادی اهمیت بیشتری یافت. امروزه با استفاده از سلول‌های بنیادی خونساز مغز استخوان، بند ناف و سایر سلول‌های بنیادی یک فرد بالغ می‌توان بسیاری از بیماری های کشنده نظیر سرطان های خون، بیماری های نقض ایمنی اولیه، بیماری های متابولیک و ... را علاج نمود.

در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای به‌منظور درمان بیماری‌ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی‌ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم سایر بافت‌های آسیب‌دیده با استفاده از انواع مختلف دیگر سلول های بنیادی نظیر سلول های بنیادی مزانشیمی، سلول های بنیادی پرتوان القایی، سلول های بنیادی رویانی و ...در حال انجام است.

علوم نوین حوزه‌ی پزشکی

سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان یا بندناف که به سلول‌های بنیادی خون‌ساز نیز معروف هستند، قابلیت تولید گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را دارند و مسئول حفظ تولید انواع سلول های خونی در طول زندگی هستند. در روند درمان برخی از سرطان‌ها و اختلالات خونی ارثی، گاهی لازم است مغز استخوان را با پیوند آلوژنیک سلول‌های بنیادی جایگزین کرد که نیاز به استفاده از سلول‌های بنیادی خونساز از یک اهدا کننده سالم دارد.

پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز از علوم پشرفته حوزه‌ی پزشکی است که می‌توان به کمک آن شمار زیادی از بیماری‌های صعب‌العلاج و کشنده را درمان کرد. سلول‌های بنیادی خون‌ساز، سلول‌های نارسی هستند که می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند، این سلول‌های بنیادی در مغز استخوان، جریان خون محیطی و خون بند ناف وجود دارند.

به‌طورکلی سلول‌های بنیادی خون‌ساز دارای ویژگی‌های تخصص نیافتگی، تولید و تکثیر مجدد از طریق تقسیم سلولی در بدن، عمر طولانی و تبدیل به سلول‌های متخصص با اعمال و فعالیت‌های مشخص در شرایط آزمایشگاهی هستند.

اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز از دو طریق اهداکنندگان خویشاوند و غیرخویشاند صورت می‌گیرد. برای این‌که فردی به‌عنوان دهنده سلول بنیادی برای انجام پیوند مغز استخوان انتخاب شود، گروه خونی ملاک نیست، بلکه فاکتوری به نام HLA که شناسنامه ژنتیکی فرد است باید بین گیرنده و دهنده پیوند سازگار باشد. طبق بررسی‌های صورت گرفته در حدود ۷۰ درصد از بیماران نیازمند دریافت سلول‌های بنیادی خون‌ساز، فاقد خویشاوند مناسب ازنظر آنتی‌ژن‌های سازگاری بافتی هستند.

اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز

سلول‌های بنیادی را می‌توان از 3 منبع خون محیطی طی فرایند آفرزیس، بیوپسی مغز استخوان و خون بند ناف جمع‌آوری کرد، اهدای سلول بنیادی از خون محیطی یک روش بدون نیاز به جراحی و در خارج بدن است و رایج‌ترین روش جمع‌آوری محسوب می‌شود.

با پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز اگر بیمار خوب شود دیگر تا پایان عمر خود نیاز ندارد که هیچ دارویی را مصرف کند و برای اهدا کننده هم هیچ مشکلی پس از اهدا پیش نمی آید و می‌تواند به روند معمول زندگی ادامه داد و در این اهدا، سلول‌های بنیادی اهدا کننده پس از مدت کوتاهی جایگزین خواهند شد.

درمان بیش از 60 بیماری صعب العلاج

بیش از 60 بیماری صعب العلاج با پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز قابل‌درمان است. این بیماری‌ها را می‌توان در پنج گروه بیماری‌های بدخیم خونی، بیماری‌های غیر بدخیم خونی مانند تالاسمی و کم‌کاری مغز استخوان، بیماری‌های نقایص ایمنی ارثی، بیماری‌های نقایص ارثی متابولیک بدن و همچنین تومورهای خونی طبقه‌بندی کرد. در این بیماری‌ها بر اساس تائید علمی تنها راه علاج قطعی بیماران، استفاده از پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز است.

مرکز طبی کودکان

به گفته امیر علی حمیدیه دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی، 1700 مورد پیوند کودکان در طی 16 سال گذشته در بیمارستان های تابع دانشگاه علوم پزشکی تهران توسط اولین تیم فوق تخصصی پیوند کودکان انجام شده است.

در حال حاضر بخش پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بیمارستان مرکز طبی کودکان به‌عنوان پیشرفته‌ترین بخش پیوند سلول‌های بنیادی در رده سنی کودکان و نوجوانان، با ظرفیت کامل ۹ تخت خدمات مدرن پیوند سلول‌های بنیادی را به بیماران نیازمند به پیوند از سن دوماهگی تا ۱۸ سالگی ارائه می‌دهد.

انجام پیوندهای پیشرفته و به‌روز

در مرکز طبی کودکان سالانه بیش از۱۰۰ مورد پیوند سلول‌های بنیادی انجام می شود که باعث شده مجامع بین المللی پیوند مرکز طبی را به‌عنوان مرکز اصلی پیوند کودکان در منطقه خاورمیانه بشناسند. بخش پیوند، واحد آفرزیس و فتوفرزیس، بخش بستری بعد از پیوند، آزمایشگاه فراورده‌های سلولی، اتاق تمیز و همچنین بخش بستری سرپایی با همت مسئولین بیمارستان و خیرین به لحاظ تجهیزات و ساختار کامل شده است.

در حال حاضر تمامی پیوندهای پیشرفته و به‌روز دنیا در این بخش جهت درمان بیماری‌های صعب‌العلاج از جمله انواع این پیوندها می‌توان به پیوند از اهداکنندگان غیر خویشاوند، پیوند بند ناف و پیوند نیمه سازگار اشاره کرد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#