دانش‌بنیان‌ها ساختارهای دارای ایده و خلاقیتی هستند که باوجود حمایت‌های قانونی که برای آن‌ها انجام‌گرفته است، هنوز در گام‌های ابتدایی، درگیر بوروکراسی اداری و قوانین زائد و دست و پاگیر هستند و گاها باعث شده صاحبان ایده عطای کار را به لقایش ببخشند و از ادامه فعالیت در این حوزه منصرف شوند. با این وجود شیوع کرونا در چند ماه اخیر ثابت کرد دولت با اعتماد به ایده‌های خلاقانه، در ساخت و تولید کیت‌های تشخیص کرونا  نیازهای کشور را مرتفع کرده است.

از دیگر مزیت‌های مهم در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای اقتصاد کشور، گسترش بازارهای صادراتی است. ایران هنوز نتوانسته ظرفیت‌های خود را در حوزه محصولات «هایتک» در جهان معرفی کند، ولی بااین‌وجود روزنه صادرات محصولات فناورانه رو به افزایش است. آمارها حاکی از آن هستند که میزان ارزآوری صادرات این محصولات از پنج سال قبل تاکنون رشد چند برابری داشته و امکان اشتغال‌زایی در کشور را به سهم خود فراهم کرده است.

حالا و در شرایط فعلی شرکت‌های دانش‌بنیان قابلیت‌های خود را به منصه ظهور رسانده‌اند و زمان آن است که مسئولان دولتی و تصمیم گیران در این حوزه به قوانین موجود بر روی کاغذ در حمایت از دانش‌بنیان‌ها اکتفا نکنند تا به ناامیدی جوانانی که سعی در جریان سازی ایده‌های جدید دارند، منجر نشود.

پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع نرم و خلاق و مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در گفت‌وگو با «رسالت»، با اشاره به فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: در سال هایی که مقام معظم رهبری گفتمان نهضت تولید علم و جنبش نرم‌افزاری را مطرح کردند، این مسئله برای بسیاری از دانشگاهیان ناملموس و باورنکردنی بود. به‌تدریج کشور قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را در سال ۸۹ تصویب کرد که بنا به دلایلی تا سال ۹۲ معطل‌مانده بود. تا اینکه در سال ۹۲ حدود ۱۰ شرکت دانش‌بنیان شناسایی، ارزیابی و تعیین صلاحیت شده و کار خود را آغاز کردند و اکنون به نزدیک ۵ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان رسیده است.

ایران بزرگ‌ترین زیست‌بوم فناوری و نوآوری در غرب آسیا
وی ایران را بزرگ‌ترین زیست‌بوم فناوری و نوآوری در غرب آسیا دانست و افزود: این حرف شعار نیست در زیست‌بوم نوآوری و فناوری، ما بازیگران متعددی داریم ازجمله دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری که از قبل در جامعه وجود داشتند و اخیرا نیز بازیگران دیگری ازجمله مراکز نوآوری، پارک‌های نوآوری، شتاب‌دهنده، وی سی ها، استارتاپ ها و مراکز پژوهشی به شرکت‌های دانش‌بنیان اضافه‌شده‌اند. ایران در رتبه تولید علم در جایگاه ۱۵ دنیا قرار دارد و این موضوع برآمده از دانشگاه‌های معتبری است که در کشور وجود دارند و وظیفه اصلی تربیت دانشجو را به عهده‌دارند.

کرمی بابیان اینکه درگذشته استارتاپ ها وجود نداشتند، ادامه داد: حلقه‌های مفقوده‌ای درگذشته در این حیطه وجود داشتند که اکنون شکل‌گرفته‌اند. استارتاپ ها، ایده‌های جدید جوانان را در درون مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده وارد کرده و تبدیل به محصول می‌کنند.  اکنون در حدود ۲۰۰ مرکز نوآوری در درون دانشگاه‌ها و یا مراکز خصوصی در شهرهای مختلف ایجادشده است. اگر تا دو سال قبل مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده فقط در حوزه آی تی فعال بودند، اکنون در حوزه محصولات نانو، بایو، هوافضا و سلول های بنیادی شکل‌گرفته‌اند و محصولات تکنولوژی محور را در اختیار جامعه قرار می‌دهند.

وجود ۶ هزار استارتاپ فعال در کشور
وی اضافه کرد: اکنون ۶ هزار استارتاپ در کشور وجود دارد، درحالی‌که درگذشته لفظ استارتاپ برای کشور ناشناخته و صرفا دانشگاهی بود. 5 هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان ما در حدود ۱۲۰ هزار میلیارد تومان گردش مالی در سال قبل داشتند و ۳۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد کردند. صنایع وابسته به شرکت‌های دانش‌بنیان در حال شکل‌گیری هستند و نیروهای متخصص با این شرکت‌ها همکاری می‌کنند.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، بابیان اینکه پهنه‌های نوآوری در کشور ایجادشده است، گفت: اگر در کنار دانشگاه‌های ما درگذشته، مشاغلی همچون اغذیه‌فروشی و مراکز سرویس‌دهی خدماتی رشد کرده بود، اما اکنون در کنار دانشگاه‌های ما در هر شهر، شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق ایجاد شده‌اند.

کرمی با اشاره به جذب نخبگان ایرانی از دیگر کشورهای جهان افزود: ۱۵۰۰ نفر از نخبگان از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا به کشور وارد یا جذب هیئت‌علمی دانشگاه‌ها شدند و در مراکز پژوهشی مشغول به کار هستند و یا استارتاپ های خودشان را راه‌اندازی کرده‌اند.  از میان ۶ هزار استارتاپ فعال در کشور، ۱۳۹ استارتاپ مطرح در داخل با حضور نخبگان بازگشته به کشور ایجاد و در حال فعالیت است.

وی به شکل‌گیری نظام تأمین مالی جدید توسط شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: به‌غیراز صندوق نوآوری و شکوفایی که ۳ هزار میلیارد تومان گردش مالی برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه در اختیار دارد، خط اعتباری در درون بانک‌ها به وجود آمده است و در کنار صندوق‌های پژوهش و فناوری، شرکت‌های وی سی ایجادشده‌اند. وی سی ها، شرکت‌هایی هستند که هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر داشته‌اند و به فضای نوآوری و کارآفرینی تزریق کرده‌اند.

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع نرم و خلاق یادآور شد: سالانه ۱۰ هزار میلیارد تومان از منابع بانکی به شرکت‌های فناورانه داده می‌شود. در حدود ۱۵۰ نوع تسهیلات و خدمات مالی، مشاوره‌ای، گمرکی، قانونی و حمایتی توسط معاونت علمی و با توافقاتی که با سازمان‌های حاکمیتی و دولتی بسته‌شده، به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شود.

کرمی با اشاره به جهش شاخص ایران در حوزه نوآوری در جهان بیان کرد: سال ۲۰۱۴ ایران از نظر شاخص نوآوری جهانی در رتبه ۱۲۰ قرار داشت، اما در سال ۲۰۱۹ به رتبه ۶۱ صعود پیدا کرد و این آمار را می‌توان با مراجعه به پایگاه‌های استنادی Gii که هر دو سال یک‌بار این گزارش‌ها را ارائه می‌دهد، مشاهده کرد.

 یک میلیارد دلار صادرات محصولات دانش‌بنیان
وی با اشاره به میزان صادرات از طریق تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: هر شرکت دانش‌بنیانی اگر بخواهد کالاهای خود را ماندگار کند باید به حوزه‌های صادراتی ورود کند. ما در حدود یک میلیارد دلار صادرات محصولات دانش‌بنیان داریم. هرچند صادرات محصولات دانش‌بنیان هنوز آن‌طور که بایدوشاید شکل نگرفته است، زیرا تحریم‌ها جلوی رشد جهشی صادرات را گرفته است.

کرمی اضافه کرد: ما ۱۰ پاویون ملی در کشورهای هم‌مرز ایجاد و ۲۰ نمایشگاه معتبر را برپا کرده‌ایم تا هیئت‌های تجاری از کشورهای دیگر در آنجا حضورداشته باشند و محصولات هایتک ایرانی را مشاهده کنند. این اقدامات باعث شد از ۲۰۰ میلیون دلار صادرات طی پنج سال گذشته به یک میلیارد دلار صادرات محصولات دانش‌بنیان برسیم.

رئیس مرکز ارتباطات معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تصریح کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان خیز خوبی برای صادرات برداشته‌اند و اگر معضلات کرونا وجود نداشت، تحریم‌ها نمی‌توانستند جلوی صادرات را بگیرند، زیرا ارائه و عرضه محصولات ایرانی با محصولات گران دیگر کشورها امکان برابری دارد.

کرمی با اشاره به اینکه دانش‌بنیان‌ها در حوزه کالاهای تحریمی ورود خوبی داشتند، افزود: ۹۸ درصد نیازهای دارویی و تجهیزات پزشکی در حوزه سلامت توسط این شرکت‌ها تولید می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان قبل از کرونا مظلوم واقع‌شده بودند، اما شیوع این بیماری باعث ایجاد اعتماد ملی در قبال ظرفیت‌های دانش‌بنیان‌ها و بروز و ظهور آن‌ها شد.

وی در ادامه گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق ۶ شرکت خصوصی در حال تست و ساخت واکسن کرونا هستند. واکسن آنفلوآنزا برای اولین بار توسط شرکت دانش‌بنیان بخش خصوصی تولیدشده و تمام مراحل تست و تاییدیه را گرفته است و انتهای آبان تا اوایل آذرماه به جامعه عرضه می‌شود.
کرمی اضافه کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های محیط‌زیست، آب، پسماند، صنایع غذایی مادر، بذر و نهال، سم و کود، معدن، پتروشیمی، مواد پیشرفته، صنایع و منسوجات لوازم‌خانگی، حمل‌ونقل، رگولاتوری، امنیت غذایی، تولید دارو و ماشین‌سازی ورود کرده است.

کرمی درباره طرح مجلس در راستای جهش تولید که در دستور کار نمایندگان قرارگرفته است، افزود: این طرح می‌تواند اقدامات ما را در حوزه دانش‌بنیان جهش دهد. در کنار رشد و توسعه این شرکت‌ها، از فعالیت شرکت‌های خلاق در حوزه علوم انسانی و صنایع فرهنگی و فناوری‌های نرم توسط معاونت علمی حمایت صورت می‌گیرد.

وی با اشاره به حضور استارتاپ های ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی بیان کرد: نمایشگاه ملی با عنوان «ایران ساخت» از چهار سال قبل در کشور برگزار می‌شود که در آن کالاهای ساخت داخل دانش‌بنیان به نمایش گذاشته می‌شوند و به دانشگاه‌ها و مراکز آزمایشگاهی، سوبسید برای خرید کالا ارائه می‌دهد تا حمایت از فروش کالای ایرانی صورت بگیرد. این نمایشگاه به‌غیراز فروش محصولات، با ارائه مشوق‌های صادراتی به شرکت‌های دانش‌بنیان به آن‌ها کمک می‌کند تا در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت کنند و نیمی از هزینه شرکت‌ها توسط معاونت علمی پرداخت می‌شود.

کرمی درباره شرایط و بسترهای مناسب برای خلق ایده‌های جدید و خلاقانه در کشور بیان کرد: ما در ۹ کلان‌شهر، کارخانه‌های نوآورانه ایجاد کردیم. این کارخانه‌ها از شتاب‌دهنده‌های بخش خصوصی شکل می‌گیرند که وظیفه‌شان حمایت از ایده‌های جوانان است. ایده بعد از بررسی تبدیل به شرکت می‌شود و شرکت‌ها، محصولات را تولید می‌کنند.

وی یادآور شد: شتاب‌دهنده‌های نوآوری، مرکز زایش و تولید استارتاپ و شکل‌گیری ایده‌ها و استفاده بهینه از آن‌ها هستند. بعد از تبدیل ایده‌ها به شرکت توسط معاونت علمی و شرکت‌های شتاب‌دهنده بخش خصوصی، سرمایه‌گذار جلب می‌شود و بر روی ایده‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند.

 وجود قوانین دست و پاگیر برای فعالیت استارتاپ ها
کرمی وجود قوانین دست و پاگیر را برای فعالیت استارتاپ ها مشکل‌ساز دانست و افزود: کمیته‌هایی برای مقابله با قوانین زائد شکل‌گرفته است. اگر تا دیروز هر شرکت یا نهاد دولتی به‌راحتی می‌توانست جلوی فعالیت استارتاپ ها را بگیرد، امروز کمیته‌ای در دولت متشکل از معاونت علمی، وزارت ارتباطات، وزارت علوم و بهداشت شکایت‌ها در این مورد را رسیدگی می‌کنند و اگر مشکل خاصی وجود نداشته باشد، قانون مزاحم را دور  می‌زنند.

دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان، صنایع نرم و خلاق بیان کرد: البته هنوز مدینه فاضله برای فعالیت استارتاپ ها شکل نگرفته است و برای کار با مشکلات زیادی روبه رو هستند، امانگاه ما امیدوارانه است و به کمک مجلس قوانین مزاحم پالایش می‌شوند.

وی ادامه داد: استارتاپ ها به وجود آمده‌اند تا فعالیت‌ها به‌درستی انجام شوند. آن‌ها نوآوری را به همراه خود می‌آورند و نوآوری همیشه نفوذ خود را تحمیل می‌کند. مردم هم به علت همراهی تسهیل گری و ارزانی با نوآوری، با آن همراهی می‌کنند.

کرمی با اشاره به تفاوت پایداری فعالیت دانش‌بنیان‌ها با استارتاپ ها افزود: شرکت های دانش‌بنیان فعالیت خود را از طریق علمی و آزموده شروع می‌کنند و دولت هم تلاش می‌کند حداکثر حمایت را از آنان داشته باشد. به همین علت کمتر دچار شکست می‌شوند، اما استارتاپ ها امکان شکست‌های بالایی رادارند.

مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در پایان سخنانش بیان کرد: هر فردی که وارد حیطه استارتاپ می شود، کار خود را ادامه می دهد و در آن حیطه باقی می‌ماند، اما شاید ایده و کارش را تغییر دهد. ما تلاش می‌کنیم استارتاپ ها کمتر دچار مشکل شوند، اما باید بپذیریم ایده های استارتاپی در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد امکان شکست دارند.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به نقل از روزنامه رسالت