ایجاد دوره‌های آموزش آزاد علوم شناختی و جذب همکاری شرکت‌ های دانش‌بنیان برای فعالیت در حوزه‌های علوم شناختی را باید از اهداف و برنامه‌های ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی و فناوری در راستای ترویج و ارتقای دانش علوم شناختی در کشور بدانیم.

یکی از برنامه‌های جدی این ستاد، ایجاد دوره‌های آموزش آزاد علوم شناختی است که در آن بسته‌‌ های علوم شناختی در قالب دوره‌های آزاد به علاقمندان رشته‌های گوناگون به صورت تخصصی و حرفه‌ای توسط دانشگاه‌‌های برتر کشور ارائه شود، تا دانشجویان برتر رشته‌های مختلف به صورت تخصصی در حوزه شناختی فعالیت کنند.

شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان

همچنین سیاست محوری ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی در سال 1399 جذب همکاری شرکت‌ های دانش‌بنیان و شرکت‌ های فعال موجود در کشور از طریق ارائه کمک‌ های فنی، علمی، مالی و غیره به آن‌ ها برای ورود به حوزه علوم شناختی است. چرا که این شرکت‌ها می‌توانند با تکیه بر آن در حوزه علوم و فناوری‌‌های شناختی فعالیت و زمینه برای شکوفایی اقتصاد دانش‌بنیان فراهم شود و در این مسیر حمایت از دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی برتر جهت توسعه علوم و فناوری‌های شناختی نیز ادامه می‌یابد.

همچنین ارتقای سرمایه شناختی جامعه، توسعه فناوری‌های خواندن و نوشتن در مغز و ابزار مطالعه نوین مغز، توسعه کاربردهای علوم و فناوری‌های شناختی، توسعه هوش مصنوعی و کلان داده به توان شناختی و کاربرد فناوری‌های سلول‌های بنیادی در حوزه شناختی را از اولویت ‌های اصلی این ستاد دانست. برای تحقق این اهداف و سیاست‌ها ، ساختار ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی تغییر کرد و کارگروه‌های تخصصی برای ترسیم نقشه راه و زیست ‌بوم توسعه در هریک از این بخش‌ها ایجاد و فعال شد.

 کاهش آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان و کودکان

سرمایه نیروی انسانی و توانایی‌های ذهنی آحاد جامعه از مهمترین سرمایه در دنیای کنونی محسوب می‌شود. ارتقای سرمایه شناختی احتمال آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان و کودکان را کاهش می‌دهد و برای دستیابی به این مهم، فعالیت کارگروه تربیت شناختی با هدف توسعه مهارت‌ها و قابلیت‌های شناختی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گرفته است.

هدف این برنامه ارتقای سرمایه شناختی در بازه سنی 6 الی 11 سال است، زیرا در این بازه بیشترین روش‌های دانش‌محور در دنیا وجود داشته و مهم‌ترین بازه‌ای است که در کودکان در خارج از خانواده در دسترس هستند و در این زیربرنامه، فعالیت‌های شناختی در مدرسه، خارج از مدرسه، آگاه‌سازی خانواده و توسعه ابزارهای سنتی و نوین مانند کتاب کودکان و بازی‌های شناختی هدف قرار گرفته است.

ارتقاء و بازتوانی شناختی یکی دیگر از اهداف ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی است تا افرادی که دچار نقصان شناختی هستند، با استفاده از روش‌های شناختی به کاهش آسیب آن‌ها کمک شود.

تغییر کارکرد مغز ابزاری آینده ‌نگرانه برای توسعه حوزه‌های توانبخشی شناختی

همچنین توسعه فناوری‌های خواندن و نوشتن در مغز و ابزار مطالعه نوین مغز نیز برای برقراری ارتباط دوسویه با مغز برای درک کارکرد آن و همچنین تغییر کارکرد آن از دیگر اولویت‌های مهم ستاد است. تغییر کارکرد مغز ابزاری آینده ‌نگرانه برای توسعه حوزه‌های توانبخشی شناختی و ارتقای کارکردهای شناختی است.

از آنجا که مغز هنوز موجودی ناشناخته است، شناخت آن پیوسته توسعه ابزارهای جدیدی را می‌طلبد. بنابراین ابزارسازی برای پیشرفت درحوزه علوم و فناوری‌های شناختی جزو برنامه‌های ستاد بوده و در آینده نیز دنبال خواهد شد.

در حوزه توسعه ابزارهای خواندن و نوشتن در مغز، در مدل آزمایشگاهی برای کارهای تحقیقاتی موفقیت‌های چشمگیری داشته‌ایم و علاوه بر کارهای مطالعاتی، شاهد ابزارهای درمانی در آینده نیز خواهیم بود؛ مانند ابزارهایی که بتوان با روش‌های الکتریکی، مغناطیسی و نوری مغز را بدون رساندن آسیب به آن، تحریک کرد و در نتیجه برخی مشکلات افراد را کاهش داد.

حمایت از 200 طرح پژوهشی

از دیگر اهداف این ستاد دستیابی به فناوری، ارائه خدمات شناختی به جامعه و تولید دانش و فناوری در حوزه علوم شناختی است. این ستاد از بدو فعالیت خود تاکنون بالغ بر 200 طرح پژوهشی و مطالعاتی در شاخه­های مختلف علوم شناختی را مورد حمایت قرار داده و با تشکیل گروه‌های فاخر علمی و تحقیقاتی میان‌رشته‌ای در دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و نیز بکارگیری ظرفیت‌های بالقوه شرکت‌های دانش‌بنیان تراز اول در کشور این طرح‌ها را به اجرا درآورده است.

استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های رفتاری برای شناخت بهتر مغز را در حوزه علوم شناختی حائز اهمیت است. زیرا نسل بعدی هوش مصنوعی نسلی است که قادر است معنا را در داده بیابد و با مشاهده داده رفتاری، کلامی یا تصویری از افراد یا جامعه، مدل‌های ذهنی که باعث بروز این رفتار شده‌اند را درک کرده و کاستی‌های شناختی که موجب رفتارهای متفاوت شده‌اند را شناسایی کند.

در این راستا، ستاد موضوعی را با عنوان داده‌کاوی هوشمند به توان شناختی آغاز کرد تا با استفاده از تئوری‌های علوم شناختی، داده برای فهم معنایابی شود. انتظار می‌رود که این حوزه، نسل بعدی هوش مصنوعی و کاربردهای بسیار جدی برای هوش مصنوعی را ایجاد کند. بدین منظور، قدم اول ستاد برگزاری چند چالش بود و از این طریق جامعه هوش مصنوعی را تحریک کرد تا به صورت میان‌رشته‌ای با حوزه‌های شناختی ترکیب شود.

از جمله این چالش‌ها، چالش داده‌کاوی هوشمند بتوان شناختی بود که در آن به تفسیر شناختی نتایج تحلیل هوشمند دادگان پرداخته شد تا بتوان از آن طریق کیفیت سرویس‌ها و محصولات موجود را ارتقاء بخشید یا محصولات و خدمات جدیدی ایجاد نمود که ارزش اقتصادی آن مورد توجه بخش‌های مختلف صنعت و جامعه است و به مدد آن بتوان به درک بهتری از مسائل اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی دست یافت. از سوی دیگر، فراخوان ملی شناخت و تحلیل گفتمان و رفتار جامعه ایرانی در بحران کرونا برگزار شد که هدف از آن، مطالعه و تحلیل اثر شرایط کرونا بر دینامیک رفتار، نگرش و گفتمان جامعه بود. کاربردهای اصلی این امر شناخت بهتر جامعه ایرانی در شرایط بحرانی، فهم بهتر اثربخشی سیاست­ها و روش‌های اجرا شده در کشور و کمک به طراحی قدم‌های بعدی برای عبور از این بحران با حداقل تنگنا برای آحاد جامعه عنوان شد.

همچنین فناوری‌های سلول‌های بنیادی در حوزه شناختی کاربرد دارد. در حوزه سلول ‌های بنیادی، یکی از کاربردهای جدی، مسائل ترمیمی، بازساختی یا مسئله ایجاد ارگانیسم‌های طبیعی از جمله سیستم عصبی است که کاربردهای بسیاری هم به عنوان ابزارهای درمانی و هم به عنوان ابزارهای محاسباتی طبیعی خواهند داشت. بدین منظور، ایجاد تکنولوژی‌هایی با نام ترکیبی Wetware و همچنین استفاده از سلول‌های بنیادی برای تغییر در مغز در مواردی که دچار مشکل شده است، از اولویت‌های جدی ستاد است که با ترکیب تیم‌‌های شناختی این برنامه همچنان ادامه می‌یابد.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری