*رضا پناهی

اریک کندل، کسی که پیدایش دانش نوین حافظه را مدیون او هستیم، سال ها تلاش کرد تا اصول کارکرد بخش مهمی از مغز یعنی حافظه را کشف کند. وقتی از اریک کندل می خواهیم به دوران کودکی اش بازگردد بلافاصله خاطره ای از 77 سال پیش برایمان تعریف می کند. روزی که در جشن تولد 9 سالگی اش پدر و مادرش یک ماشین اسباب بازی کوچک آبی رنگ به او هدیه دادند. اریک کندل این خاطره را آن قدر با آب و تاب تعریف می کند که انگار همین دیروز اتفاق افتاده است.

شاید اگر مکانیسم های جذاب و پیچیده ای که در مغز ما وجود دارند نبود کندل به راحتی نمی توانست در زمان سفر کند و رویدادی از 7 دهه قبل برایمان تعریف کند. هنوز که هنوز است وقتی کندل به وین زادگاهش می رود می تواند آن مغازه اسباب بازی فروشی کوچک که با پدر و مادرش در آن کار می کردند را به یاد بیاورد مغازه ای که در خیابانی پر رفت و آمد درست چند مغازه آن طرف تر منزل زیگموند فروید قرار داشت مغازه ای که تنها چند روز بعد از آن جشن تولد مجبور شدند آن را ترک کنند. اتفاقات جنگ جهانی اول و خشونت های نازی ها علیه یهودیان اروپا باعث شد تا خانواده کندل به آمریکا مهاجرت کنند. اتفاقی که برای اریک 9 ساله بسیار تلخ بود اما این اتفاق شاید بزرگترین شانس زندگی او بود چرا که مهاجرت به امریکا این فرصت را به او داد  تا آینده خود را رقم بزند. چند ماه بعد از اینکه آن ها وین را ترک کردند روح زیگموند فروید با آرامش خاصی آرمیده بود چرا که قرار بود اریک راهش را ادامه دهد.

ورود به امریکا برای کندل مانند یک تولد دوباره بود. او به سرعت توانست زبان انگلیسی را یاد بگیرد و خود را با محیط تازه تطبیق دهد و به دانشگاه راه پیدا کند. اما نکته جالب اینجاست که اریک تحصیلات خود را با رشته پزشکی یا زیست شناسی شروع نکرد بلکه رشته اصلی او در دانشگاه تاریخ و ادبیات جدید اروپا بود.

اریک کندل دانشجوی سال سوم رشته تاریخ و ادبیات بود که با دختری به نام کریس آشنا شد و دل به او بست درست همان سال بود که استاد راهنمایش به علت ببیماری سرطان درگذشت تا وقفه ای در کار پایان نامه اش به وجود بیاید. از طرفی آشنایی کندل با انا که پدر و مادرش روانکاو بودند سبب شد تا اریک با رشته روانکاوی آشنا شود. تمام این اتفاقات باعث شد تا کندل کم کم مسیر زندگی خود را پیدا کند و موقتا از این سردرگمی نجات یابد. او تصمیم گرفت روانکاو شود.

روانکاوی رشته ای بود که به پزشکان ارائه می شد. کندل بی درنگ تغییر رشته داد و شیمی آلی را انتخاب کرد. او با گذراندن واحدهای شیمی در سال چهارم وارد رشته پزشکی شد. کندل تا سال آخر پزشکی بر آن بود که روانکاو شود اما ناگهان در سال آخر به شدت به زیست شناسی علاقمند شد و تصمیم گرفت تا زیست شناسی مغز را مورد مطالعه قرار دهد و این آغاز تحقیقات 50 ساله او در مورد مغز بود.

یکی از مهم ترین دلایلی که باعث شد تا اریک کندل در این مسیر قرار بگیرد ایده بلند پروازانه اش بود. او می خواست نوروبیولوژی و روانشناسی را به هم پیوند دهد. او می خواست دقیقا که وقتی فروید صحبت از خود و فرا خود و ناخودآگاه می کند منظورش کجاست و کدام قسمت های مغز درگیر می شود. وقتی کندل برای اولین بار ایده خود را با استادش پروفسور هری گروندفست در میان گذاشت با تمسخر مواجه نشد بلکه جوابی که گرفت او را بیشتر به مسیر اصلی زندگی اش نزدیک کرد، در یک سلول به دنبال ذهن گشتن.

گروند فست به او پاسخ داد که تو باید ساز و کار عملکرد یک سلول عصبی را به خوبی درک کنی تا بتوانی بفهمی که مغز چگونه کار می کند. اریک کندل می دانست که زیگموند فروید هم تلاش هایی در این راستا داشته است. او روی سلول های عصبی مطالعه می کرد و حتی سیناپس را نیز تعریف کرده بود. کندل معتقد است که اگر فروید در زمان حال می زیست بدون شک دانشمند علوم اعصاب می شد نه روانشناس. شاید اشکالی که کندل در رشته روانشناسی می دید این بود که این علم هیچوقت سعی نکرد تا ایده های خود را مورد آزمایش تجربی قرار دهد تا تبدیل به یک علم پزشکی شود. اگر ترکیبی از دانش مغز و دانش ذهن می تواند علم جدیدی  را پایه گذاری کند تا بهتر بتواند مغز ما را مورد ارزیابی قرار دهد. کندل از سال 1962 مطالعات خود را به طور جدی شروع کرد و در سال 1965 اولین نتایج مطالعات خود را منتشر کرد. نتیجه چند دهه تلاش در جهت درک بهتری از حافظه و مکانیسم های دخیل در ذخیره سازی جایزه نوبل فیزیولوژی پزشکی را در سال 2000 بود. اهدای این نشان به یک دانشمند علوم اعصاب در آغاز سده بیست و یکم اهمیت علوم اعصاب را برایمان روشن می سازد و بی جهت نیست که بسیاری این قرن را قرن مغز نامیده اند. اینکه اریک کندل تا چه حد توانست دانش زیست شناسی و روانشناسی را به هم پیوند دهد جای بحث دارد اما مسئله مهم این است که او قدم بزرگی در این راستا برداشت.

*عضو ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی معاونت علمی