به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، «پردیس مغز من» که به همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در باغ کتاب تهران احداث شده مکانی است که تنها چند قدم با عظیم ترین کتابخانه کشور فاصله دارد. در این مرکز با مغز خود کلنجار می روید و از ویژگی های فیزیکی آن گرفته تا ابعاد شناختی اش کنجکاوی شما را بر می انگیزاند.

وقتی وارد «پردیس مغز من» می شوید در همان لحظه ورود مغزی بزرگ بر سر راهتان قرار می گیرد که بخش های مختلف آن بر اساس کارکردش تقسیم بندی شده است. اما این پایان کار نیست و سه سناریوی چهار دقیقه ای درباره کارکردهای مغز با گویندگی فرهاد شمسیان پخش می شود. همزمان با آن بخش های مختلف این مغز عظیم الجثه روشن شده که آغازگر سفر شما به دنیای پر رمز و راز مغز است.

بازنمایی حسی و حرکتی بدن انسان در مغز

کمی که سرتان را بالاتر می گیرید آدمکی عجیب و غریب با دستانی بسیار بزرگ که زبانش را به سمت شما درآورده می بینید. این آدمک عجیب و غریب «هومونکولوس» نام دارد و نمودی از بازنمایی حسی و حرکتی بدن انسان در مغز است. «هومونکولوس» از یک واژه لاتین به نام انسان کوچک (آدمک) گرفته شده است و نوعی نقشه حسی و حرکتی بدن ما در مغزمان است. این عضو نشان می دهد که اگر اعضای بدن ما به اندازه ای که حسشان می کنیم رشد می کردند چه ظاهری پیدا می کردیم.

اما سوالی که پیش می آید این است چرا نسبت اندازه اعضای بدن در هومونکولوس ناموزون است؟ در پاسخ باید گفت میزانی از قشر مغز ما که حس یک ناحیه از بدنمان را پردازش می کند لزوما ارتباطی با اندازه آن ناحیه ندارد. برای مثال ناحیه ای که حرکت انگشت شست دست ما پردازش می کند بزرگتر از ناحیه ای است که پردازش حرکت کل پایمان را بر عهده دارد.

پاسخگویی به سوالات بی پاسخ

تازه که به خودتان می آیید و در و دیوار را می بینید متوجه استیکرها، اعداد، ارقام و مسیرهای عصبی شگفت انگیز درون مغز می شوید. می توانید مغز انسان را با سایر موجودات مقایسه کنید یا ببینید که مغزتان در 4 ماهگی چه شکلی داشته است. وقتی در «پردیس مغز من» قدم می زنید گویی هر قدم شما به اندازه چند سال طول می کشد. اگر چنین حسی به شما دست داد به احتمال زیاد در کنار تاریخچه موزه ایستاده اید. پس بیشتر بایستید. تا حقایق را بیشتر درک کنید. چرا که وقایع مهم این علم در طی 6 هزار سال گذشته رو در روی شما قرار دارد. از زمانی که جمجمه ها را برای درمان سر درد سوراخ می کردند تا آن روز که «اریک کندل» و همکارانش مکانیسم های مولکولی تشکیل حافظه را کشف کردند و تا همین چند ماه پیش که یک اقتصاددان رفتاری جایزه نوبل را دریافت کرد انسان ها درگیر بی شمار سوالات بی پاسخ در مورد همین عضو یک و نیم کیلویی داخل سرشان بوده اند. این بخش از پردیس «مغز من» که فضای زیادی را اشغال نکرده (چرا که بر روی دیوار قرار دارد) پر محتواترین بخش موزه است و احتمالا برای مدت بیشتری شما را سر جایتان میخکوب می کند.

اگر مانیتورهای موزه روشن باشند ممکن است دیدن حرکات سیاوش صفاریان پور (مجری برنامه های علمی) کمی شما را به فکر فرو ببرد. او به زیبایی نقش یک بیمار پارکینسونی را حین خوردن سوپ بازی می کند و پنج ثانیه از زندگی این بیماران دائما بر روی مانیتور نشان داده می شود، این تصویر آنقدر ممکن است اعصاب شما را به هم بریزد تا به دنبال دکمه ای باشید تا با فشار دادن آن حالت عادی غذا خوردن او را مشاهده کنید. 

شکل گیری سوالاتی فلسفی در ذهن

مانیتوری دیگر در آن سوی موزه باز هم با گویندگی سیاوش صفاریان پور اثر «مک گرک» را به شما نشان می دهد. ممکن است با قرار دادن هدفون و پخش کردن ویدئو به حس های خودتان شک کنید و حتی سوالاتی فلسفی در ذهن شما شکل گیرد.

اما ماجرا همین جا تمام نمی شود و شما در این مرکز حتی به اعضای بدنتان (اینکه متعلق به شما هستند یا خیر) نیز شک می کنید. کافی است سری به ابزار «رابر هند» بزنید و حس داشتن یک دست دیگر را تجربه کنید. 

این مرکز نقش یک کلاس آموزشی را برایتان ایفا می کند. بر روی میزهای مختلف ابزارهایی قرار داده شده اند که با دیدگاهی آسیب محور، کارکرد بخش های مختلف مغز را نشان می دهند و این را در ذهن شما ترسیم می کند وقتی به قسمتی از مغز آسیب می رسانیم چه اتفاقی می افتد؟

کافی است آسیبی که در ذهنتان است  را انجام دهید تا روی مانیتور عوارض آن آسیب را مشاهده کنید. یکی دیگر از ابزارهای جالب در این مرکز ابزار مرتبط با آسیب بینایی است. شما با آسیب رساندن به بخش های مختلف مسیر بینایی می توانید تغییراتی که در میدان دید ایجاد می شود را ببینید.

توجه به کارکردهای شناختی مغز

اما ویژگی دیگری که پردیس مغز من را متمایز می کند توجه به کارکردهای شناختی مغز است. در هر گوشه از این مرکز ابزاری قرار داده شده تا توانایی های شناختی شما از حافظه گرفته تا توجهتان را به چالش بکشد. از جمله ابزارهای این مرکز برای ارتقای عملکردهای شناختی می توان به ابزار فوتبال دستی ذهنی و بازی های مرتبط با حافظه و تمرکز اشاره کرد. حتی رد پای علوم شناختی را می توان در تایم لاین موزه یافت. جایی که وقایع مهم این علم در هفتاد سال گذشته به تصویر کشیده شده است.

شبیه ساز «ام آر آی» یکی دیگر از خلاقیت های به کار رفته در طراحی این موزه است. شما با چند کلیک ساده می توانید مقاطع مختلف مغز را در تصویر برداری «ام آر آی» مشاهده کنید. در بخشی دیگر از این مرکز تصاویر «ام آر ای» مغز در بیماری های مختلف به تصویر کشیده شده است.

البته این مرکز به جنبه های متنوعی از مغز پرداخته است و تعامل مخاطبان با ابزارهای موجود در آن به راحتی مهیا شده است و از این منظر می توان این مرکز را منحصر به فرد توصیف کرد.

«پردیس مغز من» یکی از پروژه های موفق ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سالیان اخیر است که با هدف آشنایی عموم مردم با علم مغز و شناخت راه اندازی شد. 

هر چند به گفته پژمان نوروزی طراح موزه، طرح مفهومی این مجموعه به مراتب مفصل تر از چیزی است که به اجرا رسید. اما نکته امیدوار کننده این است که قابلیت های سخت افزاری و نرم افزاری پردیس مغز من به شکلی است که می توان آن را چه از لحاظ محتوایی و چه ابزارهای موجود ارتقاء داد.

بازدید از «پردیس مغز من» شاید بیش از چند ساعت به درازا نکشد اما پاسخ به سوالاتی که در ذهنمان ایجاد خواهد کرد ممکن است زمانی به مراتب طولانی تر و چه بسا یک عمر به طول بیانجامد.

پایان پیام/25