شیوع و انتشار ویروس کرونا سبب خسارتهاي قابل ملاحظه جاني و مالي در شهرهای بزرگ و کوچک جهان شده است. مدیریت بحران ناشی از ‌ ویروس کرونا، موضوع مهمی است که می‌توان به وسیله مشاهده سیستماتیک، تجزیه و تحلیل‌ مکان های بیماران (منازل و یا محیط کار)، بیمارستان ها و کلینک ها و توزیع و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی مناسب در خصوص کاهش آثار، آمادگی لازم، امداد رسانی‌ سریع و بهبودی آن اقدام کرد. رصد و پایش شیوع بیماران مبتلا به کرونا و همچنین ایجاد آمادگی در حوزه های تشخیصی و درمانی، نیازمند اطلاعات مربوط به وضعیت، محل دقیق، نوع و افراد درگیر در بحران کرونا است.

یکی از بزرگترین مشکلات در مدیریت بحران کرونا، کمبود اطلاعات و همچنین نیاز به داده‌های آنی و به هنگام از شرایط است. به عنوان مثال، موقعیت مکانی افراد مبتلا به این ویروس، بیمارستان‌هایی که بیماران مبتلا به کرونا به انها مراجعه کردند، مسیر سفری که بیماران به طور روزانه و هفتگی طی کرده‌اند، محل توزیع ماسک ها و مواد ضدعفونی کننده و غیره از جمله اطلاعات مهمی است که نقش مهمی را در مدیریت موثر و سریع بحران بیماری ناشی از ویروس کرونا ایفا می‌کند.

مشارکت داوطلبانه شهروندان در فراهم کردن اطلاعات فوق، می‌تواند راه حل موثری برای مدیریت بحران ویروس کرونا باشد. شهروندان و نیروهای امدادی می‌توانند به عنوان حسگرهای پویا، تحلیل‌گر، هوشمند، مسئولیت پذیر، محیط آگاه، سیار، توزیع یافته و تعامل پذیر شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد کرده و اطلاعات مختلف از قبیل محل مبتلایان، مکان های نیازمند به مواد ضدعفونی و دارو، محل ها و یا افراد مشکوک به کرونا، آمادگی برای یاری به بیماران و غیره را گزارش و امکان استخراج اطلاعات مفید و انجام تحلیل های پیچیده مکانی را برای مدیران بهداشتی و درمانی فراهم کنند.

اگرچه در ایران تلاش های بسیاری در رابطه با مهار شیوع ویروس کرونا و درمان بیماران صورت گرفته و می گیرد، ولی نیاز به بستر مناسبی جهت تحقق موثر و واقعی مشارکت عموم در مدیریت این بیماری است به گونه ای که این امکان فراهم شود تا مردم (شهروندان، نیروهای مردمی، امدادگران و غیره) بتوانند در گزارش و پایش بحران کرونا مشارکت کنند.

گسترش تکنولوژی و ظهور امکانات جدید در حوزه اینترنت، می تواند بستر و یا سامانه ای را برای تولید داده‌های مکانی مرتبط با بحران ویروس کرونا توسط عموم مردم و به صورت داوطلبانه فراهم کند. سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) شهروندمحور و یا مشارکتی امکان تولید منبعی غنی و ارزشمند از اطلاعات مکانی مرتبط با کرونا را فراهم کرده و به مردم اجازه می‌دهند تا شرایط بحرانی را بر اساس درک و چشم ‌انداز خود تصویر کنند. امروزه شهروندان در زندگی روزمره خود با ابزارهای مکانی مختلفی (مانند نقشه ها) در فعالیت های روزمره خود سروکار دارند. ابزارها و فن آوری های مبتنی بر GIS به گونه ای طراحی می‌شوند که افراد عادی نیز بتوانند از آنها به اندازه افراد متخصص بدون ایجاد تفاوت در قابلیت ها، استفاده کنند. ابزارهای مکانی مانند نقشه GIS، شهروندان را قادر مي سازند تا اطلاعات مرتبط با مبتلایان به ویروس کرونا و همچنین خدمات بهداشتی درمانی را به صورت بصری و با درک مکانی بالاتری (عینا همانند شرایطی که آنها به طور فیزیکی در محل حضور دارند) با جزئیات بالا بررسی و گزارش کنند.

تاکنون مطالعات گسترده ای در زمینه بکارگیری اطلاعات جغرافیایی مشارکتی در حوزه های پایش و مدیریت بحران صورت گرفته و به نقش مشارکت شهروندان در پایش شرایط بحرانی بر مبنای اطلاعات مکانی پرداخته اند.

بنابراین ضرورت، طراحی و پیاده سازی سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مشارکتی یا شهروندمحور به عنوان ابزاری هوشمند و موثر برای مدیریت بحران ویروس کرونا بیش از پیش به نظر می رسد و نقش مهمی را در مدیریت این بیماری ایفا می کند.

با استفاده از سامانه مذکور، مردم جامعه به پایشگران فعال شرایط بحرانی ویروس کرونا تبدیل می شوند و می توانند با پایش و گزارش کردن بیماران مبتلا به این ویروس در مکانهای مختلف بر روی نقشه در مدیریت بحران ناشی از کرونا نقش به سزایی داشته باشند.

لذا، توسعه بستر اینترنتی مکان - مبنا با بهره گیری از فن آوری های نوین GIS و هوشمند برای تسهیل مشارکت مردم در امر مدیریت بحران کرونا و نزدیک شدن به اهداف دولت الکترونیک بهداشت و درمان می تواند نقش مهمی را در مدیریت بحران کرونا ایفا کند.

اطلاعات مکانی شهروندمحور مرتبط با بحران کرونا بر این مفهوم استوار است که شهروندان با استفاده از حواس پنچ گانه خود می توانند همانند سنسورهای مصنوعی و یا حتی بهتر از آنها اطلاعات مرتبط با بیماران، بیمارستان ها، خدمات بهداشتی و درمانی و غیره را با جزئیات بیشتر، به طور دقیق تر و با در نظر گرفتن شرایط مختلف به طور هوشمند جمع آوری کند.

شهروندان می توانند به عنوان حسگرهای هوشمند شرایط بحرانی پیرامون خود را رصد کرده و نقش بسیار مهمی را در جمع آوری اطلاعات مکانی مورد نیاز مدیرت بحران کرونا فراهم کنند. در برخی موارد شهروندان می توانند در زمان کمتری نسبت به نیروهای دولتی اطلاعات شرایط بحرانی کرونا را در اختیار مسئولین قرار دهند. زیرا آنها در تماس با بحران مورد نظر و آشنا به محیط زندگی خود هستند، بنابراین جزئیات را بیشتر و بهتر می دانند.

با توجه به مشارکت تعداد زیادی از شهروندان، این اطلاعات به طور دائم در حال افزایش و تغییر هستند. چنین اطلاعاتی بهتر می توانند شرایط لحظه ای بحران های ناشی از ویروس کرونا را نمایش دهند. همچنین تولید این اطلاعات توسط شهروندان می تواند روش سریع‌تر و کم‌ هزینه‌ تری را برای مدیریت بحران فراهم کند.

علاوه بر حواس و حسگرهای شهروندی، ظهور و افزایش روز افزون حسگرهای مصنوعی مانند تلفن ‌های هوشمند مجهز به دوربین ها، ضبط صدا و GPS در زندگی روزمره شهروندان، می تواند مشارکت شهروندان را در تولید، به اشتراک گذاری و استفاده از اطلاعات مکانی در مدیریت بحران کرونا به طرز چشم‌گیری افزایش دهد. بنابراین مردم می توانند با استفاده از این تکنولوژی ها و دسترسی به اینترنت، اطلاعات بحران کرونا را از طریق تلفن همراه، تبلت، کامپیوتر به صورت اشکال هندسی مختلف (نقطه، خط و پلیگون)، متن، تصویر، فیلم، صدا گزارش کنند و یا همچنین مبتلایان می توانند از لحاظ بهداشی و درمانی درخواست کمک نمایند. مدیران بحران نیز امکان مشاهده این اطلاعات را دارند و می توانند تصمیم های کارامدی را اتخاذ کنند.

شایسته یادآوری است، «با کمک زیست بوم فناوری و نوآوری کرونا را شکست می‌دهیم» عنوان فراخوانی است که قصد دارد با هم افزایی فعالان زیست بوم فناوری و نوآوری گامی قدرتمند و هم افزایی در کمک به مردم و جامعه برای مبارزه با ویروس جدید کرونا با کمک توانمندی دانش‌بنیان‌ها و استارتاپ ها بردارد. با استفاده از این ظرفیت علمی و فناورانه و نوآورانه موجود در کشور گام‌های جدی برای مبارزه با این بیماری برداشته شود.

دانشیار دانشگاه تهران*

پایان پیام/23