معروف است که ترس، همواره از عدم شناخت حاصل می‌شود. درباره مهمان ناخوانده‌ای هم که این روزها، بلای جان جهانیان شده، دلهره‌های ناشی از عدم شناخت، صدق می‌کند. ما نمی‌شناسیم پس می‌ترسیم. ترس واکنشی است دفاعی در برابر پدیده‌هایی که واضح و روشن، نمی‌دانیم مواجهه‌مان با آن‌ها تا چه اندازه می‌تواند آسیب‌آفرین باشد.

فراتر از یک واکنش ادراکی

به همین تعبیر است که ترس، فراتر از یک واکنش ادراکی انسانی، به عنوان پدیده‌ای علمی و شناختی مطرح می‌شود. اما حوزه شناخت و ادراک که مبدأ و منشأ آن مغز انسان است، دانشی است که شاخه‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد. هدف علوم شناختی، شناخت همین ظرفیت‌هاست. ترس، یادگیری، اضطراب، ارتباط و هر‌آن‌چه که فهم ما از جهان پیرامون را در دل بافتی نرم و در هم تنیده به نام مغز می‌سازد.

سال‌ها است که ترس را به عنوان پدیده‌ای روان‌شناختی می‌شناسیم اما این پدیده، از نگاه علوم شناختی فراتر از یک واکنش ساده عصبی به ناشناخته‌ها است. علوم شناختی با نگاهی چندبعدی، در موجودات زنده وجود دارد به شکل علمی تعریف و دسته‌بندی می‌کند و واکنش‌هایی را در مغز که باعث به وجود آمدن چنین قابلیت‌هایی بوده‌اند، می‌شناسد.

هنگام بروز یک بحران ویژگی‌های روان‌شناختی ذهن ما تغییر می‌کند. در نتیجه اطلاعات به گونه دیگری تحلیل می‌شود. آگاهی داشتن از این فرآیند خود موجب درک بهتر احساسات روانی و ایجاد پاسخی متناسب می‌شود. شناخت زمینه‌ها و منشأ ترس، آن هم به کمک دانش شناختی می‌تواند راه را برای غلبه بر بحران‌ها هموار کند. به ویژه در دورانی که ترس از شیوع ویروسی مرگبار جهان را همه‌گیری کرده است شناخت از سوگیری‌ها و واکنش‌ها می‌تواند به عبور از بحران کمک کند.

علوم شناختی به یک معنا، یافته‌های کیفی و ذهنی را که در مغز انسان شکل می‌گیرد، بررسی و در یک ساختار علمی و قابل اندازه‌گیری در می‌آورند. این میان رشته، حوزه‌های گوناگون از میان‌رشته روان‌شناسی و علم اعصاب تا رایانه و فناوری اطلاعات و ارتباطات را در دل خود جای داده است.

ظهور پدیده‌ای کم‌سابقه
علوم‌عصبی، علوم‌رایانه، انسان‌شناسی، زبان‌شناسی، فلسفه و… را دربر می‌گیرد. واضح است که این علوم در کنار ذهن به موضوع‌های دیگری نیز می‌پردازند. بنابراین آن بخش از این علوم که به نوعی به موضوع علوم شناختی بپردازند جزو علوم شناختی محسوب می‌شود. از شاخه‌های گوناگونی از علوم تربیتی گرفته تا زیست‌شناسی به عنوان زیرشاخه‌های علوم شناختی یاد شده است.

حال با ظهور پدیده‌ای کم‌سابقه در طول تاریخ جهان یعنی شیوع ویروسی که هنوز غلبه‌ای بر آن شناخته نشده و هرروز قربانیان بیش‌تری می‌گیرد، ابعاد شناخت و سوگیری‌های رفتاری و شناختی جامعه نیز در ابعادی بزرگ‌تر حائز اهمیت شده است. ابعادی به وسعت جهان. مطالعه این سوگیری‌ها، رفتارها و واکنش‌ها می‌تواند در ارائه راهکارهای اثرمند برای برون‌رفت جامعه از مشکلات بعدی مانند آسیب‌های روحی و واکنش صحیح و عقلانی راه‌گشا باشد.

بر اساس همین ضرورت است که دانشمندان علوم شناختی از منظر و جنبه‌های گوناگون، رفتار جامعه را در ابعاد گسترده مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهند. رفتارهایی که شاید با دید وسیع‌تر و همه شمول‌تر علوم و فناوری‌های شناختی، ترس صرفاً گوشه بسیار کوچکی از دنیای پیچیده این واکنش‌های شناختی باشد. واکنش‌های پیچیده و در هم تنیده‌ای که تعریف آن همچنان ساده نیست.

بنا به همین ضرورت بود که چندی پیش فراخوانی ملی است برای مطالعه و تحلیل گفتمان، ذهنیت و شناخت بهترجامعه ایرانی در بحران کرونا و کمک به طراحی گام‌های بعدی برای عبور از آن منتشر شد. این فراخوان با عنوان «شناخت و تحلیل گفتمان و رفتار جامعه ایرانی در بحران کرونا» مدلی تازه را از مشارکت نخبگان در ترسیم وضعیت، گفتمان، رفتار و ذهنیت جامعه ایرانی برای اثرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های مهم کشور ارائه کرد؛ در این مدل، تیم‌های پژوهشگر و خبره کشور به صورت توزیع شده و گسترده نتیجه تحلیل‌های علمی خود را که متکی بر پردازش میان ­‌رشته‌­ای داده‌های عمومی و بزرگ است، برای تصمیم ‌­سازی ارائه می‌دهند.

مرحله نخست از 27 اردیبهشت ماه سال جاری تا 27 مرداد ماه ادامه داشت. در این مرحله تیم‌ها بر اساس دادگان فضای مجازی به مدلسازی، تحلیل وتفسیر نتایج در راستای اهداف فراخوان پرداختند و بر روی دادگان و اخبار عمومی شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها متمرکز شدند. در مرحله دوم فراخوان که از اول شهریورماه سال جاری آغاز شد، از حداکثر سه تیم برتر مرحله نخست حمایت می‌شود تا با وارد کردن اطلاعات موازی، نتایج خود را توسعه دهند.

در این فراخوان که با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، دعوت از دانشمندان و پژوهشگران را انجام داده است، بخشی از هزینه های پردازشی برای پردازش کل دادگان و تیم های برگزیده تأمین خواهد شد.همچنین حمایت و تامین هزینه های دوره شتاب‌‌دهی برای تیم‌های تخصصی و دانشگاهی نوپا برای تبدیل شده به شرکت دانش‌بنیان تا سقف ۲۰ میلیون تومان و نیز  حمایت از شرکت ‌ها تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان در قالب وام بدون بهره محقق می‌شود.

 حمایت ایجاد و توسعه دپارتمان داده کاوی هوشمند به توان شناختی جایزه‌ دیگری است که برای برترین‌های این فراخوان در نظر گرفته شده و توسط ستاد، راه برای انعقاد قرارداد با سه تیم برتر تا توسعه و تعمیق تحلیل‌ها با استفاده از دادگان موازی هموار می‌شود.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

* اضطراب ناشی از کرونا و توانمندی‌های اجتماعی مقابل آن

* مدیریت ذهن برای مقابله با کرونا

پایان پیام/24