صنعت دام و طیور را یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور معرفی کرده‌اند. صنعتی که با وجود توانمندی‌های زیاد داخلی، بخش اعظمی از بازار آن همچنان وارداتی است و استفاده درستی از ظرفیت‌های داخلی آن نمی‌شود. کشور ما سالانه 4/3 میلیارد دلار برای واردات انواع خوراک دام و طیور هزینه می‌کند. بخش عمده آن شامل بیش از دو میلیارد دلار واردات بیش از 9 میلیون تن ذرت، 700 میلیون دلار انواع کنجاله و 600 میلیون دلار جو دامی می‌شود.

کارشناسان معتقدند که اگر 10 درصد این میزان را بتوان با اجرای این طرح‎های دانش‌بنیان جایگزین خوراک دام تامین کرد، می‌توان انتظار داشت که واردات بخشی از نهاده‏های دامی در سال اول به ارزش حداقل 300 میلیون دلار کاهش یابد.

بر اساس اعلام مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، ایران در صنعت طیور هفتمین کشور دنیا است. برخی از مهمترین نقاط قوت این صنعت در کشور عبارت است از «برخورداری از نیروي كار متخصص»، «امكان ساخت و دسترسي به بیشتر لوازم، تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز»، «وجود مراكز متعدد آموزش كشاورزي و دامپروري» و «وجود بازارهای مصرف مناسب در کشورهای منطقه».

اما این صنعت بزرگ و پرچالش با مشکلاتی نیز مواجه است که از آن جمله می‌توان به موضوعاتی چون  «وابستگی به خارج از مرزها برای تامین بخش عمده‌ای از نهاده‌ها»، «بهره‌وري پایین و هزینه بالای تولید»، «فرسودگی تاسیسات و تجهیزات»، «سن بالاي كشتار»، «نوسان سیاست‌هاي تعرفه‌اي واردات»، «صادرات» و «تحریم‌های اقتصادی» اشاره کرد.

مشکل کجاست؟

با فرض تولید سه میلیون تن فرآورده طیور (گوشت و تخم مرغ)و ضریب تبدیل غذایی میانگین 2، صنعت پرورش طیور کشور در سال به شش میلیون تن خوراک نیاز دارد. ذرت و سویا دو نهاده خوراکی عمده در صنعت طیور به شمار می‌روند که بیش از 90 تا 95 درصد جیره طیور را در بر می‌گیرند. این دو ماده خوراکی از اجزای اصلی خوراک بیش از 60 درصد جیره دام به ویژه نوع صنعتی کشور نیز به شمار می‌روند.

به گواه آمارهای موجود، صنعت طیور ایران بر پایه واردات دو نهاده لوکس تغذیه‌ای ذرت و کنجاله سویا پایه‌ریزی شده است و مدیران با تامین ارز برای این دو نهاده جایگاه متزلزلی را برای سایر منابع قابل دسترس ایجاد کرده‌اند. کاری که برای کشور هزینه‌های هنگفت حمل‌ونقل و غیره را به همراه دارد.

از منابع داخلی برای تامین ذرت و کنجاله سویا استفاده کنیم

عبدالله حسینی مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان سروش سبز البرز با انتقاد از واردات این دو نهاده به کشور، می‌گوید: یکی از راه‎‌کارهای پیشنهادی برای رفع این معضل توجه ویژه به استفاده از منابع خوراکی جایگزین ذرت و کنجاله سویا از منابع داخلی یا واردات از کشورهای همسایه با هزینه کمتر است. این کار ضمن تامین نیاز صنعت، سبب افزایش اقتدار کشور در مقابل تحریم‌ها نیز می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: از دیگر راه‌کارها می‌توان به استفاده از ضایعات صنایع کشاورزی از جمله پودر ضایعات کشتارگاهی، پودر پر، پودر گوشت و استخوان و غیره با رعایت اصول بهداشتی و نظارت کافی بر کیفیت این محصولات اشاره کرد.

این فعال صنعت خوراک دام و طیور همچنین بیان می‌کند: به طور کلی در بحث واردات نهاده‌ها، سیاستگذاری باید برای تنوع بخشی باشد، به نحوی که در کنار اقلامی مانند دانه ذرت و کنجاله سویا، محصولات با ارزش تغذیه‌ای مشابه و اقتصادی‌تر نیز امکان واردات داشته باشد.

حسینی استفاده از ظرفیت کشورهای همسایه برای توسعه کشت‌های فراسرزمینی اقلام خوراکی مورد نیاز صنعت طیور و استفاده از تجربیات کشورهای همسایه مانند ترکیه را نیز در این مسیر کاربردی می‌داند.

وی می‌گوید: اقلام خوراکی از جمله گندم بوجاری درجه 1، گندم، گندم دامی و ارزن به لحاظ تغذیه‌ای و مدیریتی نسبت به ذرت در جیره طیور ارجح‌تر است و سیاست گذاری کشورها بر اساس میزان دسترسی به این منابع است. برای مثال در اروپا استفاده از گندم و در آمریکا و برزیل استفاده از ذرت ارجحیت دارد. اقلامی مانند تریتیکاله، سورگوم کم تانن، خرده برنج و گندم بوجاری درجه 2 در جیره‌های دوره پایانی جوجه‌های گوشتی و جیره مرغان تخمگذار قابلیت استفاده دارند.

این فعال فناور معتقد است که در صنعت تغذیه طیور علاوه بر ذرت و کنجاله سویا منابع بالقوه و با قیمت مناسب‌تر وجود دارند که با استفاده از آنها می‌توان در راستای حفظ امنیت غذایی، استفاده بهینه از ضایعات صنایع کشاورزی و واردات تهاتری از کشورهای همسایه گام برداشت. در امر سیاست گذاری تامین منابع خوراکی صنعت طیور باید بازنگری مجددی صورت گیرد.

جایگزینی گندم به جای ذرت راه‌کاری موثر برای کاهش واردات است

بخش تحقیقات تغذیه و فیزیولوژی دام و طیور موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نیز در یک بررسی علمی با هدف جایگزینی گندم به جای ذرت در جیره طیور، اعلام کرده است که دانه ذرت در مقایسه با سایر غلات، محصولات فرعی غلات و دیگر مواد خوراکی انرژی‌زا به عنوان یک استاندارد مطرح است. اما در شرایط افزایش قیمت یا عدم دسترسی به ذرت، گندم می‌تواند جایگزین مناسبی باشد. در جیره‌نویسی با استفاده از گندم، برای جلوگیری از کاهش عملکرد باید به نکات فنی از قبیل سطح بیوتین جیره، میزان پلی‌ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای و آنالیز کامل واریته گندم مورد استفاده توجه کافی صورت گیرد.

در این تحقیق علمی آمده است با رعایت اصول فوق و در نظر گرفتن قیمت، امکان جایگزینی حدود 5/1 میلیون تن از ذرت وارداتی با گندم در صنعت طیور وجود دارد که این جایگزینی همراه با کاهش مصرف 151 هزار تنی کنجاله سویا خواهد بود. گندم در بیشتر کشورهای اروپایی، کانادا، استرالیا و زلاندنو به عنوان منبع اصلی انرژی در جیره‌های طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ارزش غذایی این غله عمدتا به نرمی و سختی آن بستگی دارد. در گندم‌های سخت، پروتئین بیشتری به همراه نشاسته وجود دارد، بنابراین این نوع گندم‌ها حاوی پروتئین و لیزین بالاتری هستند. به نظر می‌رسد گندم‌های سخت و نرم از نظر مقدار انرژی قابل متابولیسم و قابلیت هضم اسیدهای آمینه با هم متفاوت باشند.

در صورت جایگزینی حدود 1/1 میلیون تن گندم با ذرت در جیره جوجه های گوشتی می‌توان در سطح ملی سبب کاهش وابستگی به واردات ذرت شده و در ضمن مصرف کنجاله سویا را نیز تا حدود 110 هزار تن کاهش داد. همچنین در صورت جایگزینی حدود 3/0 میلیون تن گندم با ذرت در جیره مرغ‌های تخم‌گذار می‌توان در سطح ملی سبب کاهش وابستگی به واردات ذرت شده و در ضمن مصرف کنجاله سویا را نیز تا حدود 40 هزار تن کاهش داد.

ستاد زیست‌فناوری به حوزه خوراک دام و طیور ورود کرد

سیف سهندی مسئول پروژه‌های کشاورزی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز درباره حمایت ستاد از خوراک دام و طیور درکشور، گفت: جهاد کشاورزی از ستاد توسعه زیست فناوری درخواست داشته تا به این حوزه ورود پیدا کنیم و از شرکتهای این حوزه حمایت‌هایی داشته باشیم.

وی افزود: کشور ما سالانه ۴.۳ میلیارد دلار برای واردات انواع خوراک دام و طیور هزینه می‌کند که بخش عمده آن شامل بیش از 2 میلیارد دلار واردات بیش از ۹ میلیون تن ذرت، ۷۰۰ میلیون دلار انواع کنجاله و ۶۰۰ میلیون دلار جو دامی است.

سهندی همچنین تاکید کرد: اگر ۱۰ درصد این میزان را با اجرای این طرح‌های دانش بنیان جایگزین خوراک دام تأمین کرد، می‌توان انتظار داشت که واردات بخشی از نهاده‌های دامی در سال اول به ارزش حداقل ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یابد و این شروعی برای پوشش بخش عمده این محصولات و تولید آن خواهد شد.

دانش‌بنیان‌هابه میدان آمدند

رفع چالش‌های صنعت خوراک دام و طیور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرکاربردترین صنایع که ارتباط مستیقیمی با سلامت جامعه نیز دارد، به یاری فناوری‌های مدرن و ایده‌های خلاق قابل حل است. ایده‌هایی که در شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد و قرار است به رفع این مشکلات کمک کنند.

3 شرکت مهندسی سروش سبز البرز، اندیشه سازان صنعت خوراک دام و بهان کیمیا آنزیم از جمله شرکت‌های فناوری هستند که به حوزه خوراک دام و طیور ورود کرده اند و با اقدامات خود در تلاشند تا این صنعت را از گرفتاری‌های حال حاضرش رهایی بخشند.

ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با حمایت از این شرکت‌ها، به دنبال ایفای نقش حمایتگرایانه خود برای رفع مشکلات و چالش‌های این حوزه است. موانعی که شاید تنها به یاری زیست‌بوم فناوری و نوآوری قابل رفع و پاسخگویی باشد. راهی که با استفاده از ایده‌های کاربردی صاحبان فکری و دانشی این صنعت به مقصد نهایی و درست خود خواهد رسید.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/23