بسیاری از فرآیندهای صنعتی بزرگ تنها می‌توانند به کمک کاتالیست انجام شوند. امروزه بیش از 85 درصد مواد شیمیایی در فرآیند تولیدشان حداقل یک مرحله‌ی کاتالیستی دارند. کاتالیست‌ها به طور مستقیم و غیر‌ مستقیم از طریق فرآیندهای شیمیایی و محصولات، سهمی 20 تا 30 درصدی در تولید ناخالص ملی دارند.

ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری با ایجاد کارگروه تخصصی کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی حوزه آب و انرژی طی نشست‌های منسجم اقدام به تعامل و همفکری با شرکت‌های دانش بنیان، انجمن‌های صنعتی و تشکل‌های تخصصی جهت شناسایی توانمندی‌های موجود و احصا نیازهای واحدهای صنعتی و تبیین راهکارهای توسعه و تعمیق دانش بنیان این حوزه از فناوری اقدام کرد.

از دیگر اقدامات این کارگروه به روز رسانی پایگاه داده از صنایع تولید‌کننده و مصرف‌کننده کاتالیست بوده است. با هدف  تـعـامل  و شبکه سازی حداکثر‌ی از متخصصین صنعت کاتالیست، طرح‌هایی در قالب هم‌سرمایه گذاری  و تأسیس شتابدهنده‌های مرتبط با صنعت کاتالیست نیز توسط ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی حمایت می‌شود.

تلاش‌های بی وقفه ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی حتی در دوران اپیدمی کرونا نیز متوقف نشد و رویداد مجازی (آنلاین) ارائه نیازهای نیازهای فناورانه حوزه کاتالیست برگزار شد.

توسعه فناوری کاتالیست‌ها

در این رویداد میهمانانی از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان، صندوق نوآوری و شکوفایی، مجموعه فولاد غرب آسیا، فولاد خوزستان، مجموعه‌های فعال در حوزه پتروشیمی و شرکت‌‌های دانش‌بنیان مطرح حوزه کاتالیست به صورت حضوری و سایر شرکت‌‌های دانش‌بنیان به صورت مجازی  شرکت کردند.

از دستاورد‌های این رویداد می‌توان به ثبت نام 219 نفر از پژوهشگران و فناوران برای حضور در رویداد آنلاین، حضور  155 شرکت دانش بنیان، برگزاری چهار نشست ارائه نیازهای فناورانه، برگزاری یک نشست ارائه توانمندی، ارائه 39 نیاز فناورانه در رویداد آنلاین، حضور 124 نفر در رویداد آنلاین اشاره کرد.

ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی در راستای توسعه دانش فنی و انتقال فناوری در ساخت و احیای کاتالیست‌های شیمیایی، طرح‌هایی را در قالب شناسایی وضعیت موجود، روندهای جهانی این صنعت، تحلیل زنجیره ارزش، شناسایی چالش‌ها و نقاط کلیدی صنعت کاتالیست و همچنین ارائه برنامه و راهکار به منظور تقویت توان داخلی در این حوزه تدوین کرده است. استفاده از توانمندی‌های شرکت‌های دانش بنیان و توسعه زیست بوم لازم برای حل چالش‌ها و رفع وابستگی‌های این صنعت از دیگر تلاش های این ستاد محسوب می شود.

افزایش تاب آوری فناورانه

گفتنی است، با توجه به اینکه پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های ایران سالانه 400 میلیون دلار کاتالیست مصرف می‌کنند. بومی‌سازی کاتالیست منجر به افزایش تاب‌آوری و رقابت‌پذیری بین المللی صنایع وابسته نیز می‌شود.

ایران اصلی ترین تولید کننده آهن اسفنجی به روش احیا مستقیم تبدیل شده است و در حال حاضر تولید کاتالیست‌های صنعتی مورد نیاز صنایع فولاد کشور، سالانه از خروج 20 میلیون یورو ارز جلوگیری می‌شود. ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی در راستای شکوفایی بخش‌های مختلف این زیست‌بوم از طرح‌های فناورانه با اولویت ارزآوری، بومی سازی و رفع نیاز گلوگاهی به صورت تسهیلات و بلاعوض از تولید بار اول و توسعه مقیاس حمایت می‌کند.

از آن‌جا که یکی از بازیگران صنعت کاتالیست، سیاست‌گذاران هستند ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی جلساتی را با نمایندگان مجلس، مرکز پژوهش‌های مجلس و مسئولین اتاق بازرگانی ترتیب داده است که اهم موضوع آن در راستای تحقق دسته‌ای از برنامه‌ها شامل اقدامات تنظیم‌گری در زمینه مدیریت بازار، اصلاح تعرفه‌های واردات، تدوین قوانین و آیین نامه‌های مقابله با دامپینگ و پیش‌بینی مکانیسم‌هایی برای کاهش ریسک خرید داخل است.

بومی‌سازی این کالای استراتژیک به لحاظ ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و مستلزم همکاری و اهتمام نهادهای مرتبط است. نمونه‌ای از آن تدوین سند توسعه و تولید کاتالیست و سند گسترش کاربرد فناوری نانو از سوی وزارت نفت و مورد تاکید قرار گرفتن تولید و بومی‌سازی کاتالیست در برنامه ششم توسعه است. به علاوه تکمیل زنجیره ارزش صنایع نفت و گاز و افزایش نرخ ارزش افزوده بخش صنعت و معدن در گرو دانش بنیان کردن شیوه‌های تولید  و تحولی در راستای سرعت بخشیدن تولید کاتالیست‌های شیمیایی، از جمله اقدامات ستاد توسعه فناوری‌های حوزه آب و انرژی در راستای کاهش ضعف‌‌های مدیریتی و اصلاح تخصصی معماری  این صنعت بوده است.

احیای کاتالیست‌های مستعمل و بازیافت فلزات گران‌بها، یکی از حلقه‌های زنجیره ارزش صنعت کاتالیست است که در تامین مواد اولیه  و کاهش خروج ارز از کشور نقش مهمی را ایفا می‌کند. به عنوان مثال، دو چالش اصلی در کاتالیست‌های ریفرمر در واحدهای احیا مستقیم به روش میدرکس مسمومیت کاتالیست و نشست کربن روی کاتالیست است.

شرکت‌های فعال در این زمینه‌ بسیار نوپا هستند و رویداد حاضر با ایجاد نمایشگاه تخصصی بستری مناسب را جهت معرفی این شرکت‌ها به سرمایه‌گذاران و کار‌آفرینان فراهم کرده است.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری

#24