*سروش نعمت اللهی

همه ما نسان ها های قرن 20 و 21 حداقل چندین بار در معرض احساساتی همچون افسردگی، خودکم بینی و اعتماد به نفس کاذب بوده ایم. آیا تا به حال به علت بروز چنین احساساتی در آدمی فکر کرده اید. اساسا یکی از ریشه های بروز مشکلات شناختی و رفتاری، نحوه عملکرد ذهن در برابر اتفاقات بیرونی و درونی است. آنچه در ذهن ما تحت عنوان جهان هستی و قوانین آن تعریف می شود صرفا تحلیلی است که مغز ما طی سالیان متمادی از اتفاقات پیرامون خود بدست آورده است. برای همین است که واقعه ای برای برخی افراد خوشایند و محرک و برای گروهی دیگر ممکن است اندوهناک و بازدارنده به نظر برسد.

حال اگر در جایی از این تفاسیر مغز ما دچار اشکال شود ممکن است جهان را طوری درک کنیم که واقعا آنگونه نباشد. به این اشکالات در تفسیر و درک اطلاعات شناختی خطای شناختی می گویند. رابطه میان علوم شناختی و مباحثی چون اقتصاد و علوم اجتماعی در طول دوره کلاسیک بسیار نزدیک به هم بوده است. اگر به قرن 18 میلادی بنگریم اسامی اقتصاددانانی همچون آدام اسمیت و جرمی بنتام که نوشته های زیادی پیرامون رفتار فردی و تاثیر آن بر اقتصاد نگاشته اند به چشم می خورد. اما این رابطه با ورود به دوره نئوکلاسیک از بین رفت و اقتصاددانان از روانشناسی شناختی فاصله گرفتند. با این وجود در اوایل دهه شصت میلادی روانشناسی شناختی به مطالعه و معطوف کردن پژوهش هایش بر روی مغز به عنوان مهم ترین دستگاه پردازش اطلاعات ورودی بدن پرداخت و به دنبال آن توانست نظر بسیاری از اقتصاددانان زمان خود را نیز جلب کند. این همکاری ها سرانجام به کشف یک سری از مکانیسم های شناختی در درک و تفسیر اطلاعات وارد شده به مغز منتهی شد که مسیر جدیدی را برای اندیشمندان معاصر به وجود آورد.

یکی از مهم ترین نتیجه های این شاخه تاثیر علوم شناختی و خطاهای شناختی بر یکی از مهم ترین مسائل آن زمان یعنی اقتصاد بود. از آنجا که علوم رفتاری و روانشناسی شناختی مستقیما بر رفتار فرد تاثیر گذارند پس نمی توان از تاثیر غیر مستقیم این علم بر مباحث مهم جهان امروز غافل شد. هر چه معماهای بیشتری از مغز و رفتار شناختی انسان کشف می شد تاثیر بیشتر و پر رنگ تر این رفتارها بر مباحثی همچون اقتصاد، علوم اجتماعی، جامعه شناسی و روانشناسی فردی احساس می شد. 

*عضو کارگروه دانشجویی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی معاونت علمی