نخستین ماهواره‌های سنجش از دور در دهه 1960 به فضا پرتاب شدند و پس از آن با پیشرفت فناوری در ساخت سنجنده ها، ماهواره های بیشتری به فضا پرتاب شدند.

نکته قابل توجه این است که هر ماهواره چند سنجنده را حمل می‌کند و بر این اساس تا کنون 543 سنجنده در ماهواره های پرتاب شده برای مطالعات زمین به فضا استفاده شده و در حال حاضر 253 سنجنده در حال جمع‌آوری داده هستند و مقرر است 105 سنجنده دیگر تا سال  2027 نیز مورد بهره برداری قرار بگیرند.

توجه به این آمار و ارقام نشان می‌دهد که روند استفاده از ماهواره‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات محیطی رو به افزایش است. اما آنچه حائز اهمیت است کاربرد این داده‌ها است. به صورت کلی این داده‌ها را می‌توان برای 3 کاربرد مورد استفاده قرار داد.

«مطالعه متغیرهای محیطی در زمان نزدیک به زمان واقعی ( به عنوان مثال وضعیت حال حاضر یک منطقه ، بررسی یک سامانه آب و هوایی و روند پیشروی آن و یا آتش سوزی در جنگل ها و مراتع )»، «مطالعه سیر زمانی تغییرات متغیرهای محیطی ( مثلا مطالعه تغییرات پوشش گیاهی و یا خشکسالی در چند سال گذشته )» و  «استفاده از داده‌های ماهواره‌ای برای ارتقاء مدل‌های پیش‌بینی وضع هوا و پیش‌بینی‌های اقلیمی 3 کاربردی» برای این داده‌ها مدنظر است.

سوالی که ممکن است مطرح شود این است که دلیل استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در جهان چیست؟ پاسخ این است که در گذشته برای مطالعات ذکر شده تنها از ایستگاه‌ها و مشاهدات زمینی استفاده می‌شد.

با توجه به فاصله زیاد مکانی این مشاهدات و همچنین عدم دسترسی به مناطقی نظیر کوهستان‌ها و اقیانوس‌ها این امکان وجود نداشت تا مطالعات را با دقت انجام داد. همچنین در کشورهای کمتر توسعه یافته وجود شبکه‌های زمینی که بتواند تمام متغیر های مورد نظر را ارزیابی کند، خود چالشی بزرگ است.

داده‌های ماهواره‌ای قادر هستند در یک فضای پیوسته مکانی داده برداری کنند. اگرچه هنوز نیاز به استفاده از داده‌ها و مشاهدات زمینی مرتفع نشده است و در تمامی تحلیل‌ها باید از داده‌های زمینی به عنوان صحت‌سنجی نتایج استفاده کرد اما با پیشرفت‌های در حال انجام در افزایش دقت مکانی، زمانی و رادیومتریکی در سنجنده‌ها در آینده، از داده‌های ماهواره‌ای می‌توان به عنوان داده‌هایی مستقل استفاده کرد.

با توجه به مشکلات موجود در کشور نظیر کشف و پیش‌بینی آتش‌سوزی جنگل‌ها در برخی اوقات، بروز خشکسالی، کاهش منابع آبی سطحی، موضوعات مربوط به بیابان‌زایی، اجرای کشاورزی دقیق، مطالعات وضعیت و تغییرات جنگل‌ها و مراتع، تهیه نقشه‌های کاربری اراضی، فقدان برخی نقشه‌های دیجیتالی دقیق خاک، ارتقاء دقت پیش‌بینی‌های هواشناسی ( نظیر بارش و گرد و غبار و دمای دو متر سطح زمین)، ارتقاء پیش‌بینی‌های اقلیمی ( خشکسالی و بارش) استفاده از این داده‌ها ضروری است.

اقدامات مورد نیاز این حوزه فراهم کردن بستری واحد برای دسترسی آسان به همه داده ها و محصولات ماهواره‌ای و ارائه حمایت های لازم برای اجرای طرح های دانش بنیان است.  بدیهی است در انحصار قرار گرفتن داده برای یک سازمان می تواند موجب محدودیت در دسترسی کاربران شود. به همین دلیل پیشنهاد می شود یک مرکز واحد برای همه داده های سنجش از دور در کشور ایجاد شود.

نکته مهم بعدی استفاده از ماهواره های بومی است که می تواند نقطه اتکای بسیار مهمی باشد. چرا که ماهواره‌های بومی می توانند علاوه بر خودکفایی در تهیه داده های مورد نیاز به نحوی کالیبره شوند تا داده های سطحی و جوی در ایران را با دقت بهتری ارائه کنند.

به این ترتیب ضمن تسخیر برخی از عرصه فناوری  فضایی می توان با استفاده از داده های بومی مدل های بومی را برای نیاز های مختلف همانند کشور های توسعه یافته تر پیاده سازی کرد. بنابراین تولید و استفاده از داده‌های سنجش از دور می تواند کشور را با سرعت بیشتری در مسیر توسعه پایدار قرار دهد

*رئیس گروه توسعه فناوری‌های ژئوماتیک ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی، حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

منبع: isti.ir

#