*محمود مهرداد شکریه

مواد را از جنبه‌هاي مختلفي مي‌توان دسته‌بندي کرد. مثلاً از جنبه منشأ آن، كه مي‌تواند آلي يا معدني باشد يا از جنبه كاربردهاي آن به‌عنوان مثال مواد انرژي، مواد زيستي و ... اما يك جنبه براي دسته‌بندي مواد در نظر گرفتن سطح توسعه‌يافتگي آن است. از اين منظر مواد را مي‌توان به مواد متداول (سنتي يا Traditional) و مواد پيشرفته تقسيم‌بندي نمود. مواد متداول آن‌هايي هستند كه فناوري‌ توليدشان به بلوغ رسيده و طي ساليان متمادي به حد اشباع خود رسيده‌اند. اين دسته از مواد عمدتاً پاسخ‌گوي نيازهاي اساسي بشر هستند؛ از اين رو به آنها لفظ مواد اساسي يا Basic Materials نيز اطلاق مي‌شود. فولاد، شيشه و سيمان مثال‌هاي معروفي از مواد متداول هستند. در مقابل، مواد پيشرفته آن دسته از موادي هستند كه نسبت به مواد متداول از ويژگي‌هاي ارتقاءيافته‌تري برخوردار بوده، طبعاً در كاربردهاي خاص‌تر و جديدتري مورد استفاده قرار مي‌گيرند و توسعه و توليد آن نيازمند تحقيقات علمي ويژه‌اي است.

واقعيت مطلب اين است كه نمي‌توان مرز زماني مشخصي براي توسعه و توليد مواد پيشرفته قائل شد چرا كه هر زمان دانش بشري به حدي رسيده كه بر مواد جديدتري تسلط يابد آن مواد به نسبت مواد قبلي پيشرفته محسوب مي‌شوند. اما آن‌چه كه امروزه در سطح بين‌المللي به‌عنوان مواد پيشرفته از آن ياد مي‌شود در پي پيشرفت‌هاي چشمگير بشر طي 4 دهه اخير است كه با هدف پاسخ به نيازهاي متعدد و فزاينده بخش‌هاي مختلف صنعتي و خدماتي منجر به توسعه فناوري و توليد مواد جديد و متنوعي گشته است. مواد كامپوزيتي، مواد مغناطيسي، مواد با مقاومت حرارتي بسيار بالا، مواد مبدل انرژي و ... نمونه‌هايي از مواد پيشرفته هستند كه طي سال‌هاي اخير منجر به تحولات شگرف در بخش‌هاي مختلف شده‌اند. البته ما معتقديم كه بايد براي سطح پيشرفت هم تعريف بومي داشته باشيم. ممكن است يك ماده در يك كشور پيشرفته باشد ولي همان ماده با توجه به شرايط، در كشور ديگري پيشرفته نباشد.  

یک مسئله مهم برای ارتقاء حوزه مواد تحقیق و توسعه است تا به موازات آن شاهد افزایش کیفیت زندگی بشر باشیم چرا که این حوزه هم خالق صنایع می تواند باشد هم فرصت های جدید پیش روی بشر قرار دهد. مثلاً صنعت حمل و نقل سال‌هاست كه براي بشر يك مسأله بوده است؛ پيشرفت‌هاي صورت گرفته در حوزه مواد در هر عصري اين موضوع را تحت تأثير قرار داده است. در يك دوره توسعه آلياژهاي آلومينيوم و تيتانيوم نقش به‌سزايي در حمل و نقل هوايي يافت، امروزه هم مواد كامپوزيتي به نحو گسترده‌اي اين بخش را تحت تأثير قرار داده‌اند و حتي با تجاري‌سازي موفق انواع مواد كامپوزيتي، امكان استفاده از آن‌ها در خودرو نيز فراهم شده است. 

*دبیر ستاد توسعه مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی