* سید حسین نکومنش فرد
بر اساس دستورکار 21 سازمان ملل در خصوص توسعه پایدار، یکی از اهداف رسیدن به رشد اقتصادی بدون اتکا بر مصرف مواد یا با تکیه کمتر بر مواد خام است. با افزایش مصرف در چند دهه اخیر، چالش‌های متعدد زیست‌محیطی حاصل از مصرف مواد یک به یک بروز می‌کند. مسائل زیست محیطی از جمله فرسایش خاک، استفاده بی‌رویه از آب و آلودگی هوا از جمله مواردی است که می‌تواند حیات را در کره زمین با مخاطره مواجه سازد.
ایده جدا کردن رشد اقتصادی از مصرف، در تقابل با نگاه سنتی اقتصاد قرار دارد. در این دیدگاه، خوشبختی و رفاه با تولید و مصرف بیشتر گره خورده است. بر اساس اهداف تعیین شده در این سند، تلاش دولت‌ها و حاکمیت‌های محلی، ملی و منطقه‌ای باید به سوی افزایش بهره‌وری از منابع مختلف باشد. آمار مصرف منابع در قرن بیستم و دهه ابتدای قرن بیست و یکم و پیش‌بینی افزایش نیاز و مصرف در سال‌های آتی نگرانی عمده‌ای در بین سیاستگذاران و فعالان حوزه‌های مختلف ایجاد نموده است.
بر اساس آمار‌های منتشر شده، مصرف مواد مختلف در چهار زیرگروه مواد سوختی، مواد معدنی فلزی، مواد معدنی غیر فلزی و زیست توده‌ها، از کمتر از 10 میلیارد تن در سال 1900 تا نزدیک به 60 میلیارد تن در سال 2000 و 70 میلیارد تن در سال 2010 رشد کرده است. افزایش مطلق ثروت در جهان (بر اساس شاخص GDP) و سهولت دسترسی به منابع به دلیل ارتباطات گسترده تر جهانی، افزایش شدید جمعیت و رشد طبقه متوسط، تغییر الگوی مصرف در طبقه متوسط و گره خوردن مفهوم رفاه با مصرف و ... را می‌توان از عوامل این رشد تقاضا و تولید در جهان دانست. بر اساس همین آمار، در صورتی که روند فعلی ادامه پیدا کند، تا سال 2030، نزدیک به 3 میلیارد نفر به جمعیت طبقه متوسط جهان افزوده می شود. این رشد جمعیت همراه با رشد تقاضای 80 درصدی برای سیمان و فولاد، افزایش هزینه غذا، انرژی، مواد اولیه و آب و بسیاری مشکلات دیگر خواهد بود.
تغییر الگوی مصرف مواد خام در کشورها با استفاده از ابزار‌های مختلف سیاستگذاری پیگیری می شود. دولت‌ها با روش‌هایی همچون تغییر فرهنگ مصرف، جایگزینی، افزایش بهره‌وری، افزایش بازیافت، کنترل صادرات و واردات و .... تلاش می‌کنند با کنترل میزان وابستگی به مواد در حین کاهش هزینه‌های مادی و زیست محیطی، سطح رفاه را بالاتر ببرند. یکی از مسیرهای ارزیابی و مطالعات در ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته در حال حاضر بررسی روندها، شاخص‌ها و سیاست‌های اعمال شده در کشور‌های مختلف و تعیین الگوها، رویکرد‌ها و سیاست‌های موفق و قابل پیاده‌سازی است.

*کارشناس ستاد توسعه فناوری های مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی