با ورود انسان به هزاره سوم تاریخ مدرن، مرزهای دو حوزه اقتصاد و فرهنگ پیش از گذشته به همدیگر نزدیک شده‌اند. این مسئله باعث شده است تا ظرفیت‌های نوظهور و گوناگونی در هر دو عرصه بوجود آید.

این هم‌پوشانی، به ظهور زمینه جدیدی به نام صنایع خلاق منتهی شده است. صنایع خلاق، از یک سو به دلیل خلاقیت بکار رفته در روند خلق‌شان، برای مخاطبان جذابیت دارند و از سوی دیگر به خاطر ارزش اقتصادی، مورد توجه بسیار زیادی قرار گرفته‌اند.

در این میان، ارتباط فزآینده این صنایع با فناوری و نیز فضای وب، موجب شده تا سرعت و وسعت گستردگی آنها در سطح دنیا بیش از پیش شود. جالب آنکه این توسعه تنها محدود به کشورهای کوچک و یا در حال توسعه نبوده و بسیاری از اقتصادهای بزرگ دنیا هم امروز در زمینه صنایع خلاق، تولید و صادرات آن سرمایه‌گذاری‌های جدی می‌کنند. آخرین گزارش آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد) نشان می‌دهد که «میزان مشارکت اقتصادهای در حال توسعه در عرصه صنایع خلاق به طور محسوسی از اقتصادهای پیشرفته دنیا، بیشتر است و این مسئله ناشی از قابلیت‌های بالای این حوزه برای تولید ثروت و اشتغال پایدار در این کشورها است».

بحران‌مالی سال 2008 میلادی، اقتصاد دنیا را با رکودی کم‌سابقه روبرو ساخت و روندهای تولید و توزیع کالاهای خلاق را با کاهش نسبی مواجه کرد. اما تحلیل‎های آماری نشان می‌دهد که عملکرد تجارت محصولات ‌خلاق در بازه زمانی سال 2002 تا 2015 میلادی، به طور متوسط، حدود 7 درصد رشد داشته است.

این روند رو به رشد، بیانگر این واقعیت است که عرصه صنایع خلاق به دلیل انعطاف ذاتی و خلاقانه بودن، در بدترین شرایط اقتصادی با کمترین بحران، مواجه خواهد شد و این از جمله قابلیت‌های ارزشمند این حوزه است که بسیاری از کشورهای دنیا را به‌خود جذب کرده است.

برای شناخت بهتر عرصه صنایع خلاق، باید محصولات آن را طبقه‌بندی کرد تا بتوان به شکلی منسجم و یکپارچه در مورد این صنعت، تصمیم‌گیری کرد.

تلاش شده است تا با بررسی طبقه‌بندی صنایع‌خلاق، زیر گروه‌های مختلف آن معرفی شود و نحوه پایش و محاسبه میزان صادرات آن در سطح دنیا به طور اجمالی معرفی شود. شناخت این روندها و طبقه بندی‌های متعارف بین‌المللی از این نظر اهمیت دارد تا فعالان صنایع خلاق در ایران با این فرآیندها آشنا شوند و شناخت بهتری نسبت به وضعیت‌شناسی صنایع‌خلاق در ایران پیدا کنند.

میزان تجارت صنایع‌خلاق دنیا با استفاده یک سیستم هماهنگ بین‌المللی برای طبقه‌بندی محصولات خلاق اندازه‌گیری می‌شود. این فرآیند با نام سیستم توصیف و کدگذاری یکپارچه یا سیستم هارمونیزه (HS)  شناخته می‌شود و مبنایی برای طبقه بندی محصولات و پایش میزان صادرات آن در سراسر دنیاست. سیستم هارمونیزه عنوانی بین‌المللی برای طبقه‌بندی محصولات خلاق است.

 این سیستم، این امکان را فراهم می‌آورد تا کشورهای مختلف دنیا، کالاهای مبادله شده خود را در گروه‌بندی‌های مشترک برای مقاصد صادراتی خود ارسال کنند. در سطح بین‌الملی این سیستم از یک کد شش‌رقمی برای شناسایی محصولات و ارسال آنها استفاده می‌کند و بر اساس این الگو و پایش کدهای 6 رقمی مختلف، می‌توان تحلیل کرد که میزان محصولات خلاق صادرشده یا وارد شده به هر کشور چه میزان است. بر همین اساس است که نهادهای بین‌المللی مثل کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد) و یا بانک جهانی و یونسکو می‌توانند پایش‌های آماری دقیق و مدونی از صنایع خلاق ارائه کنند.

سیستم HS  در سال 1988 میلادی به طور رسمی به کشورهای دنیا معرفی شد و با استقبال بسیار مطلوبی نیز مواجه شد و کشورهای زیادی به آن پیوستند و در پایانه‌های صادراتی خود آن را اعمال کردند.

کالاهای خلاق دنیا از سوی آنکتاد در 8 گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند. دست سازهای هنری، سمعی و بصری‌، طراحی، تولیدات‌دیجیتال، رسانه‌های جدید، هنرهای نمایشی و انتشارات و هنرهای تجسمی این هشت گروه را تشکیل می‌دهند.  هر کدام از این گروه‌ها نیز خود دارای زیر گروه‌هایی هستند که  گستره وسیع کالاهای خلاق تولید شده در دنیا را تحت پوشش خود قرار می‌دهند. و زمینه‌های لازم برای تدوین و تحلیل آمارهای مربوطه به تجارت این حوزه را مهیا می‌سازند. از این رو، شناخت این موارد و آشنایی با آنها باعث می‌‎شود تا  فعالان و علاقمندان به صنایع خلاق در ایران با دیدی بازتر، وارد عرصه فعالیت‌های اجرایی و میدانی در حوزه صنایع خلاق شوند.

*کارشناس صنایع خلاق