بیش از هفت هزاره از نخستین‌ تحرکات و جابه‌جایی‌های بشر، در جست‌وجوی یافتن زیستگاهی مناسب‌تر، امنیت، شرایط اقلیمی مطلوب و تامین خوراک زندگی می‌گذرد. در این چند هزاره‌ای که از نظر گذشت، انسان راه‌های نرفته‌ای را پیمود و تجربه‌هیا ارزنده‌ای را اندوخته کرد. تجربه‌هایی که امروز سنگ بنای صنعت مهاجرت نوین را بنا نهاده است.

مصادیق مهاجرت مدرن را در شکل جایه‌جایی‌ها، هدف‌ها از مهاجرت، مقصدها و افرادی که مهاجرت می‌کنند به خوبی می‌توان مشاهده کرد. به طور مثال این روزها جابه‌جایی هزاران کیلومتر از کشور مبدأ به مقصد با پیشرفته‌ترین ابزارهای حمل ونقل صورت می‌گیرد؛ از طرفی اهداف مهاجرتی به یافتن امنیت سکونت یا تامین غذای بهتر محدود نیست اگرچه هنوز هم جزو پراهمیت‌ترین اهداف مهاجرتی به شمار می‌رود و از اهمیت آن کاسته نشده، اما ادامه تحصیل، ارتقای حرفه‌ای و مهم‌تر از همه شأن و منزلت اجتماعی، توسعه فرهنگی و دستاوردهای اقتصادی، مهم‌ترین اولویت‌های مهاجرتی را شامل می‌شود.

کشورمان نیز در سال‌‎هایی که گذشت، همچون بسیاری دیگر کشورها در بازار مهاجرت حضور داشت و موضوعات مهاجرپذیری و مهاجرفرستی، متأثر از شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران دست‌خوش تغییر و تحولات مختلفی بوده است.

 داده‌های مؤسسه آماری Knoema نشان می‌دهد، نرخ نرخ خالص مهاجرت برای ایران در سال 2020 میلادی معادل 68صدم مهاجر در هر هزار نفر بوده است. اگرچه نرخ خالص مهاجرت ایران در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی نوسان داشته است ، اما از سال 1975 تا 2020 میلادی کاهش یافته، به طوری که در سال گذشته میلادی از کم‌تر از یک‌ درصد بود.

معیار نرخ خالص مهاجرت، مفهومی است که تعداد مهاجران را فراتر از یک دوره خاص و بر اساس سال‌های مختلف در هر هزار نفر مورد بررسی قرار می‌دهد.

اما آن‌چه که در این سال‌ها بیش‌ از هرچیز دست‌خوش تغییر شده، مفهوم و رویکرد به موضوع مهاجرت است؛ مهاجرت در جهان مدرن یک تفاوت اساسی با اشکال قبلی دارد: محدودیت‌های ملی و بین‌المللی، راه را بر اثرگذاری مهاجرت کارآمد سد کرده است.

با شیوع ویروس کرونا، جنگ و چالش‌های اقتصادی، بسیاری از کشورهای مهاجرپذیر، در تلاش هستند تا مرزهایشان را برای مهاجرت بسته یا امکان مهاجرت را به گروه های خاص، سهمیه‌هاو در نهایت، طبقات خاص اجتماعی و اقتصادی محدود کنند.

بسیاری از الگوهای مهاجرت دست‌خوش تحولات عمده شده، اما آن‌چه که نمایان است، الگوی مهاجران در اولویت بخشی به اهدافشان است. در حال حاضر، بیش‌ترین حجم از مهاجرت‌های مدرن از الگوی اقتصادی پیروی می کنند. مردم همیشه به دنبال فرصت های اقتصادی بهتر هستند. برای دهه ها ، این موضوع منجر به جریان مهاجرتی در آمریکای کشورهای دارای صنایع پیشرفته و کارخانه‌های بزرگ بودند، دقیقاً این انگیزه همان چیزی است که امروزه به مهاجرت از مکزیک به ایالات متحده دامن می زند.

بحران‌های اقتصادی آمریکا در سال‌های اخیر که اوج آن به سال 2008 باز می‌گردد، همچنین چالش‌ جدی کشورهای اروپایی در حوزه اقتصادی نشان داد که رویه های پیشین در مهاجرپذیری اقتصادی چندان کارساز نیست.، با همه‌گیری ویروس کرونا و بسته شدن بسیاری از مراکز اموزشی و دانشگاهی، شکل مهاجرت‌های دانشجویی نیز دچار تغییر شد و آسیب‌های جدی دید. چالشی که کشورها را به بازنگری در سیاست‌های مهاجرتی سوق داد.

اما با گذار از انقلاب صنعتی و تغییر ماهیت کسب‌وکارها، این رویه تغییر کرده و وزنه بهره‌مندی از ظرفیت مهاجرت، به سوی کشورهایی با پیشنهادهای جذاب‌تر و ظرفیت برای توسعه شکل جدید اقتصاد و صنعت سنگینی کرد. با کنار رفتن صنایع و روی کار آمدن استارتاپ‌ها به عنوان زاینده‌ترین بخش اقتصاد جهان امروز، کشورهای توسعه یافته در تلاش هستند تا از قافله عقب نمانند و با پیشنهادهایی برای جذب نیروی انسانی خلاق، سعی دارند ضمن آن‌که تکانی به اقتصاد مهاجرت می‌دهند، توسعه و پیشرفت را با استفاده از این ظرفیت هموار کنند.

کشور ما نیز در این رقابت تنگاتنگ، می‌تواند سهمی برای خود بردارد. تنها یک نمونه نشان می‌دهد، حتی اگر بخشی ناچیز از گردش مالی استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق در سراسر جهان، می‌تواند به ایران نیز تعلق پیدا کند، چه تحول چشمگیری در اقتصاد کشور پدید خواهد آمد. ایران با استفاده از ظرفیتی که در توسعه زیست‌بوم نوآوری با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها و اجرای سیاست‌های حمایتی ایجاد کرده، می‌تواند از گردش مالی مهاجرت استارتاپی نیز توشه‌ای درخور بردارد.

بنابراین، دستاورد ارزشمند مهاجرت مدرن در دنیای کنونی برای کشورمان می‌تواند جذب فعالان استارتاپی و بهره‌مندی از سهم این بازار باشد.

 * پژوهشگر حوزه مهاجرت

منبع: isti.ir

#