در جوامع مدرن، اهمیت مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی یا (Responsibility Social Corporate (CSR، هر روز بیش از پیش شناخته شده و ضرورت آن احساس می شود. به عبارتی دیگر، در جوامع امروزی،  شرکت ها ملزم به دنبال کردن ارزش های اجتماعی فراتر از فعالیت های اقتصادی با ارزش های مادی و شخصی هستند.

در مسئولیت اجتماعی شرکتی، تلاش می شود تا به همراه سودآوری، ارزش اجتماعی ایجاد شود. در حقیقت این پدیده از جمله مهمترین دغدغه های بسیاری از جوامع به شمار می رود که تنها تعداد محدودی از شرکت ها با وجود بحران های اقتصادی و رقابت‌های شدید بازار خود را در برابر عملکردهای اجتماعی و ذینفعان خود مسئول می دانند. مسئولیت اجتماعی شرکتی عنوان مسئولیتی است که که نه تنها شامل به حداکثر رساندن سود برای شرکت ها می باشد بلکه می تواند چیزی فراتر از آن را برای یک شرکت ایجاد کنند.

در بیشتر تعاریف مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت، آن را به عنوان مفهومی توصیف می کنند که به موجب آن شرکت ها اهداف اجتماعی و زیست محیطی خود را در کسب و کار و در تعامل با ذینفعان به طور داوطلبانه ادغام می کنند.
بسیاری از پژوهشگران مسئولیت اجتماعی شرکتی را طیفی گسترده از ذی‌نفعان دانسته که نه تنها شامل سهامداران بلکه دربرگیرنده سرمایه‌گذاران و همچنین کارکنان، تامین کنندگان جوامع، دولت و محیط زیست نیز می‌باشد. بنابراین، مسئولیت اجتماعی شرکت به این معنی است که شرکتها مسئولیت سازمانی و جمعی فراتر از الزامات قانونی و تعهدات اقتصادی دارند.
سازمان ها با بکارگیری و پیاده سازی فعالیت های مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی علاوه بر دستیابی به مزایای مالی می‌توانند به منافعی همچون کاهش گردش شغلی کارکنان، افزایش شهرت شرکت ها و افزایش رضایت مشتری دست یابند.

در نتیجه افزایش مزیت رقابتی و به دنبال آن کسب سهم بازار بیشتر در بازارهای داخلی را نیز به دنبال خواهد داشت و افزایش توان شرکت در جذب سرمایه گذاران را منجر می‌شود. ضمن اینکه مدیران با مشاهده مسئولیت‌پذیری اجتماعی تمایل بیشتری دارند تا در جهت منافع ذینفعان عمل کنند، زیرا مدیران می دانند که همه ذی‌نفعان از جمله سهامداران و سرمایه‌گذاران، کارکنان، نهادهای تامین مالی و مشتریان عملکرد شرکت را مشاهده می‌کنند و در نتیجه درصددند تا در راستای بیشینه سازی ارزش شرکت عمل کرده و از انجام اقدامات فرصت طلبانه که آثار زیانباری بر منافع ذینفعان دارد اجتناب کنند.

در واقع مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت ها، تلاش دارد تا این مفهوم مهم و بنیادین را در اقتصاد قرن بیست و یکم رواج دهد که تنها، خریداران نهایی کالا و خدمات نیستند که از خرید آن، سود یا ضرر می کنند. بلکه دامنه سهامداران و ذی نفعان، بیش از خریداران نهایی است و به همین خاطر، بحث محیط زیست و جامعه نیز به میان کشیده می شود.

 از سوی دیگر در نوآوری اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی نیز به دنبال ایجاد راهکارهایی پایدار برای چالش ها و مسائل اجتماعی و زیست محیطی هستیم. لذا می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که امروزه مسیر مسئولیت اجتماعی شرکتها ، درون نوآوری اجتماعی قرار دارد که می تواند یک مزیت پایدار و تحول آفرین را برای جامعه و سازمان فراهم آورد.

درواقع، کارآفرینی اجتماعی یا کارآفرینی پایدار یک فرایند نوآورانه کارآفرینی است که رویکردهای کارآفرینی را برای دستیابی به ارزش های پایدار مرتبط با اهداف زیست محیطی و اجتماعی به هم متصل می کند. استقبال از فعالیت‌های نوآورانه برای توسعه مهارت‌ها و دانش جدید منجر به ایجاد ارزش در دراز مدت می شود. این توانایی ها، ارزش های پایدار را از طریق مسئولیت پذیری اجتماعی با ورود فناوری جدید و روشهای عملیاتی و رویکردهای مدیریتی ایجاد می‌کنند و ممکن است افزایش بهره‌وری و گسترش بازار را برای شرکت و محققان فراهم آورند.

بنابراین مفهوم مسئولیت اجتماعی توسط شرکت هایی که مایل به جلب اعتماد و همکاری نزدیکتر با بازار هستند ، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. درواقع شرکتهای موفق دریافته اند که درک مسئولیت اجتماعی تا چه اندازه می تواند به روند نوآوری و ایجاد ارزش در سازمان کمک کند.

نمونه ایرانی

به عنوان مثال بانک ملی ایران مسئولیت اجتماعی خود را از طریق سرمایه گذاری بر روی ایده های خلاقانه ی جوانان به انجام رسانید؛ پیام رسان «بله» یک نمونه کاملا موفق در حوزه استارت آپ ها بود که با حمایت بانک ملی ایران عملیاتی و در نهایت به محصولی منحصر به فرد تبدیل شد؛ پیام رسانی بومی که قابلیت عملیات های بانکی را نیز دارد.

یکی از استارت آپ های دیگر که در بحران کرونا پروژه های مسئولیت اجتماعی خود را افزایش داد شرکت اسنپ بود که دو نمونه از آن ها را برمی شماریم. در اردیبهشت سال ۹۹، اسنپ به واسطه مسئولیت اجتماعی خود در زمینه‌ مقابله با کرونا امکان جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای «مجمع خیرین سلامت کشور» را فراهم کرد.

در این طرح کاربران می‌توانستند از طریق همان اپلیکیشن اسنپ با ورود به سرویس «نیکوکاری» کمک‌های نقدی خود را برای مقابله با کرونا واریز کنند. اسنپ گزارش داده که در مجموع مبلغ ۳۲۷٫۵۳۳٫۷۹۳ ریال از طریق این سرویس جمع‌آوری شده است.

در اقدامی دیگر در روز جهانی اهدای خون (۲۵خرداد)، اسنپ کد تخفیفی برای رفت‌و‌برگشت به این مراکز برای کاربران خود در نظر گرفت تا آنها را به اهدای خون تشویق کند. این کد همزمان با روز جهانی اهدای خون در شهرهایی که بانک خون در آنها به وضعیت قرمز رسیده بود فعال شد.

نمونه دیگر شرکت ایران ارقام است که سالانه به عنوان هدیه به کارکنان خود، بسته های کوچک زعفرانی را از یک تولید کننده زعفران که بخشی از سود حاصل از کار خود را به موسسات خیریه پرداخت می کند، خریداری کرده و آن را در اختیار کارکنان و مخاطبانش قرار می دهد.

در مقیاس جهانی شرکت گوگل با دریافت بالاترین رتبه در مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) در سال 2017 به اقداماتی از قبیل کمک مالی و علمی به مدارس، کمک های خیریه، پاک ســازی و تفکیک زباله ها، کاهش مصرف کاغذ، حمایت از شرکت های کوچک و کاهش مسائل زیست محیطی توجه بسیاری نشان داده است.
بنابراین با لحاظ کردن مسائل و اصول اخلاقی و اجتماعی در محیط کار ،نسبت به ذینفعان از جمله کارکنان شرکت در چارچوب مسئولیت اجتماعی شرکتی می توان هم به نفع شرکت و هم سایر ذینفعان عملکرد و منجر به ایجاد وضعیت برنده برنده شد.
ضمن اینکه شرکت ها با نشان دادن تاثیرات مثبتی بر محیط زیست و مسائل زیست محیطی که شامل آلودگی محیط زیست، دفع زباله، جلوگیری از انتشار گاز و دیگر مسائل مربوط به محیط زیست از طریق نوآوری اجتماعی و راهکارهای خلاقانه و پایدار می شود نگرش مثبتی را از خود در قالب فعالیت‌های مسئولانه اجتماعی در نظر مشتریان و سایر ذینفعان ایجاد کنند.

*دانشجوی دکتری کارآفرینی دانشگاه تهران