موضوع ربات‌های زیرسطحی و غوص زیر آب از اهمیت ویژه برخوردار بوده و جا دارد که در حوزه علم و صنعت به آن پرداخته و سرمایه گذاری‌های لازم صورت گیرد.

همانگونه که می دانیم بخش اعظمی از سیاره زمین توسط آب پوشیده شده و لذا منابع عظیمی از انرژی، غذا، مواد معدنی در دل دریاها و اقیانوس‌ها نهفته است. به علاوه نقش دریاها در حمل و نقل دریایی و تجارت منطقه‌ای و جهانی، حوزه‌های امنیت منطقه‌ای، بین المللی، نظامی و سایر موارد مرتبط با دریا، سطح و زیرسطح انکار ناپذیر است. در آینده جهانی تمدن‌هایی می توانند به حیات خود ادامه دهند که عرصه های مختلف دریا را تحت پوشش و کنترل داشته باشند.

 بنابراین با محدود شدن منابع خشکی‌ها چارهای جز کندوکاو دریاها و اقیانوس‌ها نیست. غوص زیر آب برای انسان چه توسط ماشین و چه به صورت طبیعی و حمل کپسول دارای محدودیت و خطراتی است. به علاوه برخی مأموریت‌ها لازم است تا توسط ماشین‌های خودگردان انجام گیرد. بنابراین موضوع ربات‌های زیرسطحی و غوص زیر آب از اهمیت ویژه برخوردار بوده و جا دارد که در حوزه علم و صنعت به آن پرداخته و سرمایه گذاری‌های لازم صورت گیرد.

فناوری های مرتبط با این حوزه شامل سه گروه اصلی وسایل با سرنشین یا اصطلاحا Manned Submersible Vehicles  و زیرسطحی کنترل از راه دور یا Remotely Operated Vehicles و وسایل خودگردان یا همان Autonomous Underwater Vehicles می‌باشند. در نوع اول وسیله مانند یک زیرسطحی یا زیردریایی سرنشین‌دار است که حداقل 2 نفر را حمل می‌کند که یک نفر وظیفه هدایت زیرسطحی و نفر دوم همکار او و چنانچه زیرسطحی مجهز به بازو باشد، اپراتور بازو خواهد بود. 

این نوع زیر سطحی به دلیل ظرفیت انسانی و تجهیزاتی محدود و نیز امکان به خطر افتادن جان انسان‌های داخل آن از محدودیت‌های زیادی برخوردار بوده و به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد و در ابعاد بزرگ همان فناوری زیردریایی است که البته در اختیار کشورهای قدرتمند جهان است. 

نوع دوم که یک زیرسطحی کنترل از راه دور است دارای نوع رایج کنترل پذیر توسط کابل ارتباطی است و از طریق کابل متصل به آن و از طریق اپراتوری که روی شناور پشتیبان است از سطح کنترل می‌شود و برای مأموریت‌های با رنج سفر کوتاه در حد چند ده متر مناسب است. زیرا برای مسافت های طولانی و در محیط‌های واقعی امکان به دام افتادن وسیله هنگام گیرکردن کابل و یا قطع کابل وجود خواهد داشت و لذا در مأموریت های دوربرد با مشکلات جدی روبروست. نوع سوم از آنجاییکه خودگردان است، بدون نیاز به اپراتور مستقر در شناور پشتیبان و بدون مشکل محدودیت عملکرد کابل به راحتی برای فواصل طولانی قابل بهره برداری است. البته این نوع وسیله نیازمند فناوری‌های بسیار پیشرفته برای کنترل و هدایت است و لذا در اختیار کشورهای پیشرفته و پیشتاز علم و صنعت است. 

در ایران در سال های اخیر تحولات قابلی توسط برخی مؤسسات علمی و تحقیقاتی و دانشگاه‌ها در حوزه ربات‌های زیر سطحی کابلی که همان نوع دوم است، انجام شده و برخی از این ربات‌ها در صنایع سکو و فراساحل تا حدودی به خدمت گرفته شده که قابل تقدیر است. ولی عملاً در حوزه ربات‌های زیر سطحی خودگردان هیچ محصول تحقیقاتی و کاربردی قابلی به جامعه علمی و تحقیقاتی و صنعتی کشور معرفی نشده و لازم است تا به موازات توسعه ربات‌های کابلی کنترل از راه دور در زمینه ربات‌های زیرسطحی خودگردان سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد.

صنایع فراساحل و نفت و گاز، شیلات و محیط زیست، سکوها و زیر دریایی ها و کلیه صنایعی که پیوندی با دریا و آب دارند می توانند از مشتریان و یا کارفرمایان این فناوری باشند. به عنوان مثال در حوزه بازرسی سازه های فراساحل توسط ربات های زیر آبی، از هرکدام از انواع کنترل از راه دور و یا در صورت نیاز خودگردان می توان استفاده کرد. 

در حوزه شناسایی و ثبت توپولوژی کف دریاها می‌توان از این گونه ربات‌ها استفاده کرد. برای مواردی از قبیل تجسس در حوزه‌های امنیتی سواحل و دریاها می توان بهره برد. در خصوص تصویربرداری و شناسایی کابل‌ها و لوله‌های زیر آب و موارد مشابه دیگر می توان اولویت‌هایی را نام برد. در واقع الویت‌های کشور را در می توان در حوزه‌های کلی بازرسی، تجسس و امنیت، صنایع ساحلی و فراساحل، شناورها و بازرسی های مربوطه، حوزه های نفت و گاز، منابع انرژی و سایر منابع، مواد معدنی و کانی‌ها، تصویربرداری و شناسایی اعماق دریاها با استفاده از تجهیزات اسکن، ثبت تصاویر و توپولوژی اعماق و بستر دریاها و موارد مرتبط دیگر تعریف کرد.

*حسن صیادی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف