این ستاد یکی از اثرگذارترین مجموعه‌ها در گسترش فناوری‌های زیستی است که پایه دیگر علوم نیز شناخته می‌شود. فناوری‌هایی که کاربردهای زیادی در حوزه‌های مختلف دارد. علمی که در زمینه‌های مختلف از کشاورزی تا پزشکی و داروسازی کاربردهای متنوعی دارد.

در واقع این فناوری تنها در زمینه‌هایی که مرتبط با موجودات زنده است، کاربرد ندارد بلکه در تمام فعالیت‌هایی که از ارگانیسم‌های زنده یا ترکیبات زیستی برای بهبود و ارتقا کیفیت یک محصول استفاده می‌شود، می‌تواند کاربرد داشته باشد.

ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری یکی از مجموعه‌هایی است که در این حوزه به شکلی تخصصی فعالیت می‌کند و اصل کار خود را حمایت از تولیدات فناورانه و دانش‌بنیان قرار داده است. محصولاتی که در روزهای اوج کرونا و تحریم‌ها ضرورت تولیدشان نمود بیشتری یافت و یاریگر نظام بهداشت و درمان کشور شدند. البته این حوزه فناورانه، موضوعات زیادی از حوزه‌های مختلف را در برمی گیرد.

اعمال تحریم‌های اقتصادی و ظالمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی، منجر به ایجاد چالش‌های مختلف در موضوعات فناورانه و راهبردی در تامین کالاهای اساسی و تهدید امنیت سلامت و غذایی در کشور شده است. بر همین اساس ستاد برنامه ملی پیشنهادی جهش اقتصاد کشور از طریق فناوری‌های زیستی را با 3 رویکرد «جهش تولید»، «سلامت و امنیت غذایی مردم و اقتصاد دانش‌بنیان» و «جلوگیری از خروج ارز» در قالب 33 برنامه آغاز کرد. این برنامه‌ها را هم با استفاده از توان بخش خصوصی انجام می‌دهیم. آن طور که مصطفی قانعی دبیر ستاد می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین اهدافی که در این برنامه دنبال می‌شود، افزایش 10 درصدی سهم اقتصاد زیستی از درآمد ناخالص ملی است. برنامه نخست در حوزه تولید داروها، حد واسط‌ها و مواد اولیه دارویی ارزبر با هدف تامین امنیت دارویی کشور و کاهش وابستگی به واردات طراحی شده است.»

او می‌گوید: «برهمین اساس نیز 20 پروژه در حوزه تولید داروهای زیستی، 2 پروژه در زمینه توسعه پالایشگاه پلاسما، 40 پروژه در زمینه تولید مواد اولیه دارویی، 20 پروژه در زمینه مواد حد واسط دارویی و 10 پروژه برای تولید مواد جانبی دارویی تعریف شده است. پروژه‌های که در نهایت یک هزار میلیارد دلار ارزش افزوده برای کشور به همراه خواهد داشت.»

همچنین یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که امسال به واسطه شیوع کرونا ستاد توسعه زیست‌فناوری در آن فعالیت ویژه‌ای داشت، تولید واکسن‌های کرونا بود. قانعی درباره این برنامه بیان می کند: «طبق این برنامه و با همکاری بخش خصوصی 8 پروژه تولید واکسن کرونا با ارزآوری بالا و قابل توجه تعریف شد و قرار است تا سال آینده این پروژه‌ها به نتیجه برسد. همچنین ایجاد و راه‌اندازی مجتمع تولید واکسن نیز در برنامه گنجانده‌ شده است که این کار هم تا 3 سال دیگر به سرانجام می‌رسد. تولید 9 واکسن اولویت دار انسانی را نیز پیگیری می‌کنیم.»

در همین راستا برنامه تولید محصولات آرایشی و بهداشتی نیز در ستاد دنبال می شود که قرار است در قالب 20 پروژه 600 میلیون دلاری اجرایی شود. تولید فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل نیز با اجرای 28 پروژه در حال پیگیری است که 130 میلیون دلار ارزش افزوده به کشور بازمی گرداند. این ستاد در تلاش است تا زنجیره ارزش مواد صنعت دارویی تکمیل کند.

همیشه از امنیت غذایی به عنوان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های کاری و فناورانه ستاد نام برده می‌شود. در برنامه‌ها و اولویت‌های این مجموعه آمده که غذا از جمله نیازهای بنیادی جامعه و تامین آن در مقوله امنیت غذایی نهفته است. امنیت غذایی بنابر تعریف سازمان ملل متحد شامل دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم است.

بنابراین سه رکن اصلی امنیت غذایی شامل فراهم بودن غذا، دسترسی بــه غذا و پایداری در دریافت غذا می شود. قانعی دراین رابطه می‌گوید: « ستاد به دنبال تامین این مقوله مهم در کشور با تعریف 16 برنامه اصلی است. از آن جمله می توان به تحقیق و توسعه مرغ لاین، تولید محصولات زیست‌دریا، تکثیر و اصلاح نژادهای برتر از دام‌های بومی کشور، تولید افزودنی‌ها و جایگزین‌های خوراک دام و طیور، تولید کودهای زیستی و زیست مهارگرها، تولید نهال های کشت بافتی و احیای باغات اشاره کرد. این برنامه در صورت تامین منابع مالی مورد نیاز، توانایی افزودن بیش از 23 میلیارد دلار به درآمد ناخالص ملی را دارد.»

تعریف طرح‌های محیط زیستی بر مبنای قابلیت‌های استانی

ستاد توسعه زیست‌فناوری با توجه به اهمیت زیاد حفاظت از محیط زیست در تامین سلامت مردم و نجات زمین، به این حوزه نیز ورود کرده و برنامه‌هایی چون کشت علوفه شورپسند، پرورش ماهی با زه‌آب، زراعت گیاهان شورپسند و پرورش گوسفند در این مناطق را در اولویت قرار داده است. این کار تا 5 سال دیگر به نتیجه خواهد رسید و باعث افزایش تاب‌آوری و بیابان زدایی از کشور خواهد شد.

همچنین ستاد برنامه توسعه زیست‌فناوری محیط‌زیست بر اساس قابلیت‌های استان‌های مختلف کشور را هم در دستور کار دارد که این طرح در قالب 20 پروژه اجرایی خواهد شد و تا 5 سال آینده نتایج آن قابل بهره برداری است. ایجاد پالایشگاه زیستی پسماند و پساب‌های نیشکر را نیز دیگر اولویت است که ستاد دارد.

زیست‌فناوری صنعتی هم دیگر حوزه فعالیت ستاد است، که به گفته دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری؛ «این رشته صنعتی، شاخه‌ای از زیست‌فناوری است که با استفاده از میکروارگانیسم‌ها و آنزیم‌ها طی فرآیندهای تخمیری انواع محصولات تولید می‌شوند و بهبود خدمات و استخراج کامل‌تر منابع در حوزه‌های معدن و نفت از دیگر کارکردهای این زیست‌فناوری است.»

محصولاتی مانند پروتئین های خوراکی قارچی و پروتئین‌هایی که از گاز طبیعی با فرآیندهای زیست‌فناوری تولید می‌شوند از جمله این محصولات هستند. ستاد برای توسعه این بخش به دنبال توسعه تولید سوخت زیستی، تولید آنزیم‌های صنعتی و پروتئین‌ها است.

ارتقای فرهنگ صادرات دانش‌بنیان‌ها

ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری برای سال 1400 نیز برنامه‌های مختلفی تعریف کرده است. مثلا ارتقای فرهنگ صادراتی شرکت‌های زیست‌فناوری، ایجاد و راه‌اندازی پایگاه‌های برون‌مرزی تخصصی زیست‌فناوری، حصور فعال شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه در رویدادهای تجاری، اصلاح قوانین و مقررات صادراتی این محصولات و غیره از جمله این برنامه‌ها است. البته این ستاد بخش عمده‌ای از کار خود را بر روی تامین واکسن‌های کرونا متمرکز کرده ‌است تا بتواند نیاز کشور در این حوزه را به شکل کامل تامین کند.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/23