در ضرورت هوشمندسازی حمل‌ونقل در کشور همین کافی است که بگوییم این کار به حداقل رساندن مشکلات ترافیکی، افزایش بهره‌وری در ترافیک، کاهش زمان مسافرت مسافران و همچنین ایمنی و راحتی سفرها منجر می‌شود. موضوعاتی که در شهرهای شلوغ و پرترافیک کشور مهم‌ترین معضلات و چالش‌های حمل‌ونقل محسوب می‌شود.

با تلاش ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تاکنون 50 سامانه در این حوزه شناسایی شده که در 7 حوزه طبقه‌بندی می‌شوند. «مدیریت هوشمند ترافیک»، «حمل و نقل عمومی هوشمند»، «حمل و نقل هوشمند بار و کالا»، «حمل و نقل هوشمند پاک»، «پارکینگ و پارک حاشیه‌ای هوشمند»، «تعمیر و نگهداری هوشمند» و «ایمنی هوشمند» حوزه‌های تعیین شده برای فعالیت این سیستم‌ها است.

1.حوزه مدیریت هوشمند ترافیک

چالش‌های ترافیکی به‌عنوان یکی از معضلات کلیدی در حمل‌ونقل شهری و به‌خصوص کلان‌شهرها به‌حساب می‌آید. حوزه مدیریت هوشمند ترافیک، مجموعه‌ای از‌ سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند با هدف مدیریت، برنامه‌ریزی و کنترل شرایط ترافیکی با استفاده از تجهیزات و سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را ارائه می‌کند. در این حوزه 9 سامانه شناسایی شده است.

سامانه پایش و کنترل ترافیک، سامانه جمع‌آوری و تحلیل داده‌های ترافیکی، سامانه مدیریت تابلوهای پیام‌‌متغیر، سامانه مدیریت هوشمند تقاطعات چراغ‌دار، سامانه جمع‌آوری عوارض الکترونیکی، سامانه مدیریت محدوده‌های ترافیکی، سامانه برنامه‌ریزی سفر، سامانه اطلاع‌رسانی حین و پیش از سفر و خودروهای متصل از جمله این سامانه ها است.

2.حمل‌ونقل عمومی هوشمند

حمل‌ونقل عمومی، همواره به‌عنوان یک راه‌کار کلیدی در افزایش بهره‌وری حمل‌ونقل و کاهش اثرات مخرب ترافیک و آلودگی هوا در کشورهای پیشرفته مطرح بوده است. نیاز به بهبود وضع موجود و افزایش جذابیت استفاده از حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان یک موضوع اساسی به‌خصوص در کلان‌شهرها مطرح است. در کنار راهکارهای معمول توسعه ناوگان و خطوط، سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند نیز می‌تواند در افزایش ظرفیت و بهره‌وری شبکه حمل‌ونقل عمومی و افزایش جذابیت آن برای کاربران بسیار موثر باشد.

سامانه اطلاع‌رسانی به کاربران حمل‌ونقل عمومی، سامانه مدیریت و پایش هوشمند ناوگان عمومی، پرداخت کرایه الکترونیکی و هوشمند، سرویس‌های هوشمند، خطوط پویای حمل‌ونقل عمومی، حمل‌ونقل اشتراکی، پایانه‌های هوشمند حمل‌ونقل عمومی، اولویت‌دهی به حمل‌ونقل همگانی در تقاطعات،تاکسی‌های اینترنتی و اطلاع‌رسانی در ایستگاه‌ها و پایانه‌ها این سیستم‌ها هستند.

3.حمل‌ونقل هوشمند بار و کالا

مدیریت حمل‌ونقل بار و کالا در شهرها از جمله بخش‌های کم‌تر مورد توجه در سال‌های گذشته بوده است. در صورتی که حجم بالای سفرهای باری و نیز نقش آن در ترافیک، ایمنی و آلودگی بسیار حائز اهمیت است. از سوی دیگر توسعه سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل بار نظیر اسنپ باکس، وانت‌بارهای اینترنتی و ... بر حجم تقاضای سفرهای باری شهری افزوده است.

از جمله این سیستم‌ها می توان به سامانه مدیریت و پایش هوشمند ناوگان باری، مدیریت هوشمند پایانه‌های باری، مدیریت حمل‌ونقل بار ترافیکی و محموله‌های خطرناک، خدمات اینترنتی حمل‌ونقل بار، دریافت الکترونیک مجوزها و اعتبارنامه‌ها، توزین ناوگان باری و مدیریت و ساماندهی حمل‌ونقل بار اشاره کرد.

4. حمل‌ونقل هوشمند پاک

معضلات آلودگی هوا، یکی از چالش‌های اصلی شهرهای پرازدحام است. این چالش خود ناشی از وضعیت ترافیکی و کارایی پایین سیستم حمل‌ونقل به خصوص حمل‌ونقل عمومی نشات گرفته است. لذا یکی از مزایای توسعه سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند، حفظ محیط زیست است. علاوه بر تاثیرگذاری این سامانه‌ها بر بهبود وضعیت آلودگی هوا، برخی سامانه‌ها مستقیما در راستای کاهش آلودگی هوا و ایجاد حمل‌ونقلی پاک فعالیت می کنند.  

مدیریت نواحی با انتشار آلایندگی کم (LEZ)، حمل‌ونقل اشتراکی پاک، نوبت‌دهی معاینه فنی الکترونیکی، پایش معاینه فنی وسایل نقلیه سامانه‌های فعال این حوزه هستند.

5. پارکینگ و پارک حاشیه‌ای هوشمند

پیدا کردن فضای پارک مناسب برای خودروهای شخصی در محدوده‌های شلوغ و پر تردد، همواره به‌عنوان یک چالش مطرح است. جست‌وجو برای پارک خودرو، باعث هدررفت وقت و سوخت و ایجاد ترافیک می‌شود. از سوی دیگر تخلفات پارک‌های حاشیه‌ای نظیر پارک به صورت دوبله، توقف در نواحی ممنوع و موارد مشابه، موجب ایجاد گلوگاه‌ در مسیر و تشدید ترافیک می‌شود. لذا حمل‌ونقل هوشمند راهکارهایی را در بخش سامانه‌های پارکینگ و پارک‌ حاشیه‌ای هوشمند ارائه کرده است.

سامانه‌های فعال این حوزه را مدیریت هوشمند پارک حاشیه‌ای، مدیریت هوشمند پارکینگ، ثبت تخلفات پارک حاشیه‌ای، اطلاع‌رسانی ظرفیت پارکینگ و پارک حاشیه‌ای و پرداخت الکترونیک پارکینگ تشکیل می دهد.

6. تعمیر و نگهداری هوشمند

کاهش بهره‌وری و فرسودگی زیرساخت‌ها، تجهیزات و ناوگان، از جمله معضلاتی است که در صورت عدم نگهداری و تعمیر مناسب دارایی‌ها رخ‌ خواهد داد. همچنین انجام فعالیت‌های نگهداری و تعمیر بدون داشتن برنامه‌ای پویا و عدم اطلاع‌رسانی مناسب و ایجاد هماهنگی، می‌تواند معضلات ترافیکی، ایمنی و هدررفت هزینه را به‌همراه داشته باشد. بدین منظور در ادامه به معرفی سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند در حوزه تعمیر و نگهداری پرداخته شده است.

مدیریت و پایش هوشمند ناوگان نگهداری و تعمیر، مدیریت نواحی کارگاهی، ثبت وقایع هوشمند، پایش زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی هوشمند نگهداری و تعمیر و مدیریت نگهداری هوشمند زمستانه نیز در این حوزه فعال هستند.

7. ایمنی هوشمند

آمار بالای تصادفات و تلفات در بخش حمل‌ونقل، بر اهمیت این موضوع افزوده است. هزینه‌های ناشی از تصادفات ترافیک در بخش شهری، خسارات مادی و معنوی سنگینی را به جامعه تحمیل کرده است. بدین منظور راهکارهایی در حوزه حمل‌ونقل هوشمند شناسایی شده است.

از جمله این محصولات می توان به ثبت تخلفات و مدیریت محدودیت سرعت، ثبت تخلفات عبور از محورها و نواحی ممنوع، ثبت تخلفات حق تقدم در تقاطعات چراغ‌دار، گذرگاه عرضی عابر پیاده هوشمند، خودروهای متصل، مدیریت و پایش صحنه تصادفات، شناسایی وقوع تصادف به‌وسیله پردازش تصویر، سیستم تماس اضطراری ناوگان و اولویت‌‌دهی به ناوگان امدادی در تقاطعات اشاره کرد.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#23