نظرگاه­‌ها در باب مرمّت آثار و ابنیه­ باستانی در طیفی از بازسازی کامل تا عدم مرمت جای می‌­گیرند. برخی دیدگاه‌­ها با تاکید صرف بر زیبایی­‌شناسی و حظ بصری مخاطب، مرمّتی را می­‌پسندند که شیء و یا بنا در کمال خود نمایانده شود و شاهدی از گذر زمان و ویرانی در آن به چشم نیاید. در این دیدگاه غالبا فرایندهای طبیعی و انسانی نادیده انگاشته می‌­شوند.  این دیدگاه البته، امروزه در حوزه­ی میراث فرهنگی مهجور است. برخی دیگر از نظرگاه­‌ها ویرانی و امحا را بخشی از فرایند تاریخی آثار می‌­دانند و به اجبار آن­را محکوم به فنا می­‌دانند. نظرگاه­‌های جدید که با اقبال بیشتری مواجه است امّا، رویکردهای استعماری، سانتیمانتال و سود محور و پروپاگاندیستی به میراث فرهنگی را زیر سوال می برند. آن­چه اکنون اهمیت دارد و مورد اقبال متخصصان این حوزه است، بیان روایت­‌های اشیا و بناهای باستانی و ارائه­ این روایت­‌ها به مردم با استفاده از فن­آوری­‌های نوین و با رویکردی تعاملی است. در این روایت­ها زشتی­‌ها و زیبایی­های تاریخ نمایان می­شود. جنگ، تخریب، گذر طبیعی زمان، کاربری­‌های مختلف در طول زمان همه و همه روایتی از اثر است که مخاطب اعم از متخصص و غیر متخصص می­‌بیند، می­‌شنود و به فراخور به شکلی عاملانه خود بخشی از آن می‌­شود.

فناوری­‌های زیادی به کمک رویکردهای جدید مرمّتی آمده­‌اند؛ از ثبت و ضبط میراث در خطر با استفاده از اسکن نوری و لیزری، فوتوگرامتری، عکس­‌های هوایی و ماهواره‌ه­ای تا بازسازی کامل آن­چه از دست رفته است برای پاس­داشت یادها و میراث بشری؛ همانند چاپ سه بعدی طاق نصرت معبد بعل شمین پالمیرا در سوریه. با این­‌حال، چگونگی ارائه و کانتکست نمایش و حاشیه­های آن دغدغه­ بسیاری از متخصصان است. میراث بشری متعلق به مردم است و نباید به ابزاری برای کشمکش­‌گروه­‌های متخاصم، یا تولید و طراحی هویت­‌های موهوم برای آنان و یا هر نهاد دیگری که قصد سودجویی از میراث بشری را دارد، تبدیل شود. 
با نگاهی انسانی اما می­‌توان فن­آوری­‌های مرتبط با بازسازی آثار را به کار گرفت. در همین راستا در جهت فتح این باب در کشور، پیشنهادها و ملاحظاتی چند در جهت استفاده از فن­آوری چاپ سه بعدی در حوزه­ میراث فرهنگی مطرح می‌­شود؛
-    با توجه به دغدغه‌­های نظری و محدودیت­‌های اجرایی بازسازی بناهای باستانی و نیز نو بودن استفاده از این فن­آوری در حوزه­ ذکر شده در کشور، عملی­تر است چنان­چه بازسازی و ساخت مدل سه بعدی از اشیا و نیز کتیبه­ها در اولویت قرار بگیرد. به این منظور می­توان اشیا و یا کتیبه‌­های در معرض خطر ویرانی و یا جذاب اما دور از دسترس برای عموم و یا آن­هایی که لمس و نمایش‌شان به صورت جدی آسیب­‌زاست را شناسایی کرد.
-    در برخی موزه­‌ها، پایگاه­‌های باستان­‌شناسی و یا سایت موزه­‌ها مستندات ثبت و ضبط شده‌­ای از از بناها و اشیا موجود است. برای مثال نقشه­‌ها، نماها، اسکن سه بعدی، خروجی­‌های فوتوگرامتری، طراحی­های دستی سه بعدی و ... چنان­چه این خروجی­‌ها در اختیار شرکت‌­هایی که در زمینه­ی چاپ سه بعدی فعالیت می­‌کنند قرار بگیرد، می­‌توان ماکت سه بعدی اشیا و کتیبه­ها و یا بخش­‌هایی از بنا را ساخت. ضروری است مجموعه­‌ای با حضور باستان­‌شناسان، مرمت‌گران و تکنسین‌­های چاپ سه بعدی تشکیل شود.
-    ورود به پروژه­‌های در دست اجرای مرمتی و یا کاوش­‌های در حال انجام باستان­‌شناسی که معمولا در آن­ها مرمت اشیا نیز هم­زمان صورت می­‌گیرد و پیشنهاد استفاده از فن­آوری چاپ سه بعدی. با توجه به آن­چه گفته شد، آن دسته از اشیا و یا کتیبه­ هایی که اسکن شده، اندازه­‌گیری دقیق و اسناد ثبت و ضبط شده­ی آماده دارد و به لحاظ اجرایی دسترسی به آنها(خود اثر و مستنداتش) دچار بوروکراسی زمان­‌بر نمی­‌شود و می­‌توان با متولیان آن مستقیما تعامل کرد در اولویت قرار دارد. به این ترتیب داده­‌های کمی و کیفی موجود از پژوهشگران و متولیان گرفته شده و به شرکت­هایی که چاپ سه بعدی انجام می­‌دهند تحویل داده می­‌شود. متخصصان میراث فرهنگی در تمامی مراحل بازسازی ماکت می­توانند حضور داشته باشند و در تفسیر مستندات ارائه شده به شرکت مورد نظر مشاوره دهند. نهایتا مدل مورد نظر می‌­تواند برای اهداف موزه­ای، پژوهشی، آموزشی و گردشگری در پایگاه­‌های باستان­‌شناسی و نهادهای ذی­ربط به نمایش در­آید و مورد استفاده قرار بگیرد.

*مریم نعیمی
کارشناس ستاد توسعه فناوری های نرم و هویت ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری