توسعه و رونق پژوهش‌های اثرگذار، دسترسی بهتر فعالان زیست‌بوم پژوهش، فناوری و نوآوری به خدمات آزمایشاهی با کیفیت  و در نهایت، توسعه فناوری، شاید مهم‌ترین رسالت و راهبرد شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی باشد. اساس و پایه فرهنگی تحت عنوان «کار مشترک»، «استفاده همزمان» و به «اشتراک‌گذاری امکانات» یا هر عنوان دیگری که می‌خواهیم به ان اطلاق کنیم، همان کیمیای ناب توسعه و پیشرفت بسیاری از جوامع و ملت‌ها است و حلقه مفقوده فعالیت‌های ما. کم‌تر می‌بینیم که در جامعه ما، تمایل به کار اشتراکیبه یک جریان پایدار تبدیل شده باشد و اگر هم جلوه‌هایی از این جنس نگاه وجود دارد، مقطعی و پراکنده است. این نقیصه را در کار پژوهشی و تحقیقاتی، طرح یک ایده نوآورانه و یا توسعه فناوری در کشورمان هم می‌توان به وضوح مشاهده کرد، در کشوری که منابع مالی بیش از پیش با محدودیت مواجه هستند و لازم است اندک اندک‌ها جمع شوند، تمایل به پیش بردن ایده‌ها به صورت مستقل همچنان پررنگ است و همین خرد شدن منابع، مانعی است سترگ برای تحقق کارهای بزرگ.

شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی اما در رویارویی با چنین رویکردی و در چنین محملی شکل گرفت و امد تا این ظرفیت منابع محدود در زیرساخت‌ها، تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی را، به یک وزن و اجتماع قابل اعتنا، گسترده و برطرف کننده نیاز تبدیل کند، ضمن آن که با حفظ منابع محدود موجود، شناخت نقاطی که قدرت و وزن بالاتری از تجهیزات وجود دارد، بر نقط کمبود تمرکز شود. ایجاد بستری مساعد برای دسترسی بهتر محققان و پژوهشگران، دانشگاهیان و فعالان حوزه فناوری به تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی با کیفیت و همچنین افزایش بهره‌وری زیرساخت‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی موجود در مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی سراسر کشور، مهم‌ترین رکن فعالیت شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی است.

شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، از یک دهه قبل در مسیر توسعه توانمندی‌های پژوهشی و فناورانه کشور گام برداشته است و کوشیده است با ایجاد بستری برای به اشتراک‌گذاری توانمندی‌ها و ظرفیت‌های آزمایشگاهی، مسیر انجام پژوهش‌های کارآمد و فناورانه را هموار کند. شناخت جامعه پژوهش، فناوری و صنعت با این زیرساخت به اشتراک‌گذاری توانمندی‌ها باعث شد تا طی سال‌های اخیر، شاهد استقبال گسترده جامعه مخاطب خدمات آزمایشگاهی و روند صعودی تعداد مراکز عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی طی سال‌های مختلف باشیم. به طوری‌که در سال 1393 و آغاز فعالیت شبکه آزمایشگاهی، تعداد 140 مرکز عضو این شبکه بودند اما تا پایان سال 1402، تعداد این مراکز به بیش از 1716 مرکز رسیده و در تمامی این سال‌ها، شاهد استقبال بسیار خوب آزمایشگاه‌ها از سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی برای عضویت در این شبکه، برجسته بوده است.

در سال 1402 بیش از 33هزار و 326 تجهیز آزمایشگاهی از مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی و دانشگاه‌های سراسر کشور، به صورت بی وقفه و بدون محدودیت به پژوهشگران و فناوران خدمت‌رسانی کردند و در حالی که تعداد این تجهیزات در آغاز فعالیت شبکه آزمایشگاهی ، 1800 دستگاه بود، شاهد رشد بیش از 20برابری در جذب و به کارگیری تجهیزات آزمایشگاهی هستیم که همین امر، مسیر صرفه‌جویی‌های ارزی و ریالی به واسطه ارتقای بهره‌وری این تجهیزات، کاهش خریدهای تجهیزاتی غیر ضروری و کمک به دسترسی هرچه بهتر پژوهشگران، فناوران و صاحبان صنعت به این تجهیزات و خدمات را از سراسر کشور فراهم کرده است.

از سوی دیگر رشد دامنه جغرافیایی خدمات‌دهی شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، اشاره به پیشرفت شبکه آزمایشگاهی در پوشش استان‌های کشور و دربرگیرندگی مراکز عضو در بیش از 30 استان کشور گفت: در حال حاضر بیش از 164 شهر کشور از مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی بهره‌مند هستند و به مخاطبانی از اقصی نقاط کشور خدمات آزمایشگاهی ارائه می‌کنند.

ساختار فراسازمانی به طوری که تمامی بخش‌های دارنده ظرفیت‌های آزمایشگاهی، از هر نقطه کشور بتوانند ظرفیت‌هایشان را به اشتراک‌ بگذارند، از دیگر رویکردهای  شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی است. رویکرد و رسالت اصلی شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، هم‌افزایی و به کاربستن همه ظرفیت‌های آزمایشگاهی در تمامی دستگاه‌ها و ارگان‌ها اعم از بخش دولتی و خصوصی است؛ لذا بستری فراهم شده است تا سازمان‌ها از هر حوزه‌ای بتوانند تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی و تحقیقاتی خود را بر بستر این شبکه اشتراک‌گذاری کرده و بر همین اساس، شبکه آزمایشگاهی از تنوع و گستردگی بسیار خوبی در مراکز عضو خود برخوردار است و این یک مزیت برای این شبکه محسوب می‌شود.

بخش خصوصی توانسته است بخش قابل توجهی از زیست‌بوم شبکه را به خود اختصاص دهد، به طوری که در حال حاضر 37درصد از مراکز عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی متعلق به بخش خصوصی است، 25 درصد از آزمایشگاه‌های ذیل وزات علوم از پژوهشگاه‌ها تا دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی عضو شبکه آزمایشگاهی هستند و 38درصد از آزمایشگاه‌ها متعلق به سایر سازمان‌های دیگر از جمله وزارت‌خانه‌ها، سازمان ملی استاندارد ایران، جهاد دانشگاهی و دانشگاه آزاد اسلامی است.

به عنوان یک پلتفرم ارتباط میان عرضه و تقاضای خدمات آزمایشگاهی، شبکه سهم درخور توجهی از  با اشاره به ارائه بیش از 18 میلیون خدمت آزمایشگاهی طی یک دهه فعالیت شبکه آزمایشگاهی گفت: در سال گذشته بیش از 9هزار خدمت آزمایشگاهی به جامعه دانشگاهیان، پژوهشگران، مخترعان، نخبگان و فناوران ارائه شد که بیش از 3هزار میلیارد ریال برای آزمایشگاه‌ها درآمدزایی داشت. این درحالی است که سال 1393 و همزمان با آغاز فعالیت شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی 116 خدمت با ارزش 260 میلیارد ریال ارائه شده بود که این روند، رشدی 100 درصدی داشته است. گروه‌های مخاطب خدمات آزمایشگاهی از جمله دانشجویان، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، مخترعان، نخبگان، منخبین طرح‌های پژوهشی و فناورانه، فعالان دارای طرح‌های منتخب اولویت‌دار ستادهای توسعه فناوری معاونت علمی همچنین آزمایشگاه‌های متقاضی عضویت در شبکه آزمایشگاهی می‌توانند با مراجعه به سایت شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، از نحوه عضویت در باشگاه مشتریان شبکه آزمایشگاهی، میزان و نحوزه بهره‌مندی از تسهیلات اعتباری و یارانه‌ای مطلع شوند.

* دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری