رضا نقی زاده*

مواد پیشرفته و فنون ساخت و بهره برداری از آنها یکی از فناوری های کلیدی در توسعه صنعتی کشورها به شمار می رود. این حوزه از فناوری چنان اهمیتی دارد که بخش عمده ای از رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته ای چون آمریکا به آن نسبت داده می شود و این سهم به طور مستمر در حال افزایش است. در کشور ایران نیز حوزه مواد دارای ریشه های با قدمت و صنعتی می باشد که نیازمند بهره گیری از فناوری های نوین و ورود به مواد پیشرفته با ویژگی ها و کارایی های بالاتر می باشد. در اولویت های نقشه جامع علمی کشور نیز موارد مختلفی مرتبط با حوزه مواد و ساخت پیشرفته در اولویت های الف، ب و ج قرار گرفته است. اما آنچه هم اکنون باید در حوزه مواد و ساخت پیشرفته مورد توجه قرار گیرد  بر سه حوزه کلیدی متمرکز است که در ادامه به آن اشاره شده است.

الف) ایجاد نظام نوآوری درون گرا و برون نگر در حوزه مواد و ساخت پیشرفته

در حال حاضر در حوزه مواد و ساخت پیشرفته به دلیلی نفوذ افقی آن در سایر بخش های فناوری و صنعت، انسجام کافی برای سیاستگذاری متمرکز و اجرا غیر متمرکز وجود ندارد. رفتارهای غیر همگرا و پراکنده در سطح ملی در این حوزه زیاد است که بعضا موجب غیر اقتصادی شدن برخی امور شده است. به همین جهت نیاز است با یک بازچینش جدید از ساختار بازیگران و ذی نفعان حداقل در بخش توسعه فناوری، رویکردهایی همگراتر اتخاذ شود.

ب) پاسخگویی به حل چالش های کلیدی ملی

در برنامه ششم توسعه کشور بر برخی از چالش های کلیدی کشور تمرکز شده است. اهمیت این تمرکز در این است که باید منابع کشور برای حل این مشکلات بسیج شود. یکی از منابع مهم برای حل این چالش های ملی، حوزه فناوری است. اما در این بین شاید مهمترین نقش را فناوری مواد و ساخت پیشرفته بازی می کند. حوزه مواد و ساخت پیشرفته برای اولویت های محیط زیست(خاک، آلودگی هوا و آب)، معادن و صنایع معدنی، سلامت، حوزه های تحریمی و امنیتی و دفاعی، انرژی و زیر ساخت های حمل و نقل که در برنامه ششم توسعه تاکید شده است، ویژگی های منحصر به فردی دارد که در هیچ فناوری در کشور نمی توان آن را پیدا نمود. قدرت کمک به حل چالش ها در این اولویت ها، فناوری مواد و ساخت پیشرفته را در کشور یکی از راهبردی ترین یا راهبردی ترین فناوری جهت توسعه صنعتی نموده است.

ج) کاهش آسیب پذیری ملی در حوزه مواد و ساخت پیشرفته

به دلیل اهمیت حوزه مواد در توسعه صنعتی و رفع نیازهای کشورها، این حوزه به یکی از بخش های فشار به سایر کشورها تبدیل شده است. به گونه ای که در تحریم ها مشاهده می کنیم بخش مهمی از تحریم ها به حوزه مواد و ساخت پیشرفته مربوط می شود. به دلیل اهمیت این حوزه دستگاه های قانونگذاری در کشورهای مختلف نسبت به کاهش ضربه پذیری ملی در این حوزه فناوری ورود جدی دارند. به طور مثال در ایالات متحده آمریکا تا کنون 8 قانون پیرامون مواد راهبردی و حیاتی از بعد از جنگ جهانی دوم مصوب شده است. در کشور ایران نیز بخش مهمی از تحریم های سازمان ملل و سایر کشورها در حوزه مواد و روش های ساخت آنها می باشد و لزوم توجه به ساماندهی تامین مواد راهبردی و حیاتی در کشور برای بهره برداری های صنعتی، سلامت و دفاعی را توسط دولت، مجلس شورای اسلامی و سایر دستگاه های مسئول ضروری می سازد. همچنین تدوین قانون یا دستورالعملی در دولت جهت تعیین میزان حداقل ذخایر استراتژیک در مواد راهبردی و حیاتی بسیار مهم و در راستای اقتصاد مقاومتی می باشد.

در پایان باید اشاره شود که در سال های اخیر تلاش های فراوانی برای توسعه حوزه فناوری مواد و ساخت پیشرفته در  کشور شده است و تبلور آن در تاسیس ستاد راهبردی توسعه فناوری های مواد و ساخت پیشرفته در سال 1394 بود. تلاش های برنامه ریزی شده این ستاد در سال 1395 با تدوین سند ملی توسعه فناوری مواد و ساخت پیشرفته همراه شد که هم اکنون در مراحل پایانی خود جهت ارائه به ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور قرار دارد. امید است با تصویب این سند سه ملاحظه مهم ارائه شده و سایر ملاحظه های کلیدی در توسعه فناوری های مواد و ساخت پیشرفته مورد توجه قرار گیرد.

*عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور  و عضو ستاد توسعه فناوری مواد پیشرفته معاونت علمی

منبع: isti.ir

انتهای پیام/25