حدود 35 میلیون نفر در سراسر جهان به آلزایمر مبتلا هستند  و انتظار می‌رود این بیماری در سال‌های آینده افزایش بیابد. آلزایمر یا بیماری فراموشی یکی از عارضه‌هایی است که در سنین بالا رخ می‌دهد و مشکلاتی را به همراه می‌آورد که دانش و فناوری شناختی می‌تواند به علاج آن کمک کند.

بیماری نسبتا شایع و مبهمی که در کهن‌سالی گریبان بخشی از جامعه را می‌گیرد، تا کنون به طور کامل و دقیق علاج نشده است؛ دانش شناختی این عارضه را یک بیماری دارای ریشه‌های ژنتیکی و نیز مرتبط با سبک زندگی می‌داند و به کمک درمان آن آمده است.

آلزایمر و زوال عقل، هر دو جزو اختلالات عصبی شناختی دسته بندی می‌شود و تا کنون درمان فیزیکی مشخصی برای آن ساخته نشده است. اما به تازگی پژوهش‌های یک شرکت دارویی به عنوان نخستین داروی درمان آلزایمر مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار گرفت.

نقش مهارت‌های شناختی در درمان بیماری‌ها

دانش و فناوری شناختی به کمک پژوهشگران این حوزه، تلاش می‌کند تا راهی برای درمان بیماری‌های شناختی پیدا کند. این‌که چقدر احتمال دارد بیماری هایی مانند زوال عقل اوتیسم، اسکیزوفرنیا و آلزایمر در آینده به کمک داروها به طور قطعی درمان شوند، ناشناخته است، اما افزایش مهارت‌های شناختی و استفاده از ابزارهای تحریک عصبی و مغز، بر اساس پژوهش‌های این حوزه در کمک به کاهش عوارض این بیماری‌ها، کمک کننده بوده است.

در سال‌های اخیر پژوهش‌ها نشان داده است که پروتئین‌های خاصی در مغز وجود دارند که خاطرات را ذخیره و احیا می‌کند. پژوهشگران همچنین نشان داده اند که می توانند با استفاده از این ردپاهای حافظه، حفره ها را برای کاشت خاطرات کاذب، فعال سازی خاطرات موجود یا تغییر روابط عاطفی یک حافظه ، دستکاری کنند. آزمایش‌ها نشان داد که به دنبال آسیب دیدگی یا استرس، حافظه موش‌های آزمایشگاهی مختل شده است اما هنوز هم می تواند خاطرات جدیدی ایجاد کنند. این موضوع نشان داد از دست دادن حافظه که در مراحل اولیه بیماری آلزایمر دیده می شود نشان داد اگرچه موش ها نمی توانند تجربیات خود را به دلیل نشانه های طبیعی به یاد بیاورند ، اما این خاطرات هنوز هم وجود دارد.

اگر بخواهیم یک حافظه را به یاد بیاوریم، سلول های نگهدارنده حافظه باید با نشانه صحیح دوباره فعال شوند. اگر این امر به درستی انجام نگیرد، ممکن است در به یاد آوردن یک موضوع یا مرور واقعه‌ها با مشکل مواجه شویم. مشکلی که تمرین و افزایش مهارت‌های شناختی می‌تواند از آن بکاهد.

پیوند فناوری‌ها

دانش ژنتیک نیز به کمک درمان بیماری‌ها و اختلال‌های شناختی آمده است و یکی از جذاب‌ترین زمینه های جدید در حوزه ژنتیک است. توالی یابی ژنوم افراد در دسترس قرار دارد و می توان مطالعات گسترده‌ای را برای جستجوی سهم ژنتیکی در اختلالات عصبی و شناختی شایع انجام داد.

شناسایی این ژن ها نه تنها برای دانشمندانی که می خواهند پروتئین هایی را که ممکن است به درستی کار نکنند درک کنند بسیار مفید است، بلکه به پزشکان در آینده امکان می دهد درمان های متفاوتی نیز داشته باشند. دانش شناختی و حوزه‌های میان رشته‌ای اعصاب، در آینده‌ای نزدیک، فاصله سنتی میان مسئله ذهن و بدن را کاهش می‌دهد و مانند دیگر حوزه‌های میان رشته‌ای، دانش شناختی و پزشکی به کمک یکدیگر با تجزیه و تحلیل در علوم اعصاب می‌توانند این عارضه‌ها را برطرف کنند.

پژوهش‌های مرز دانش که در ایران به کمک مراکز پژوهشگاهی و دانشگاهی فعال در حوزه شناختی صورت گرفته و در مواردی، منجر به ثبت پتنت یا انتشار مقاله علمی شده است، گام هایی در راستای پیوند زدن دانش شناختی به عرصه درمان است و امیدها را برای شناخت بیماری‌هایی که اغلب آن‌ها در ژنتیک ریشه دوانده‌اند، افزایش داده‌اند. همچنین ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در این مسیر از طرح‌های نوآورانه و پژوهش‌هایی که در درمان بیماری‌های دارای اختلالات شناختی اثرگذارند، حمایت می‌کند.

* پژوهشگر علوم شناختی