نقش این گیاهان سلامت آفرین، در پیشگیری، درمان و ریشه‌کن کردن بیماری‌ها، به سرعت در حال گسترش است. بسیاری از گیاهان دارویی از دیرباز استفاده‌های گوناگون داشته‌اند و با توسعه فناوری‌ها، رونق شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق فعال در استخراج ماده مؤثره یا تولید فرآورده‌های مبتنی بر این گیاهان، دامنه استفاده و اثربخشی گیاهان دارویی در زندگی جامعه افزایش یافته است.

1. صنایع غذایی

گیاهان دارویی به عنوان طعم دهنده ها در غذاها و نوشیدنی‌ها و همچنین مکمل‌های غذایی بسیار پرکاربرد شده‌اند. به طور معمول سال‌ها است که از این گیاهان به عنوان چاشنی و ادویه در غذاهایمان استفاده می‌کنیم. گیاهانی که عطر و طعم خاصی به غذاها می‌بخشند؛ همچنین با خواص آنتی اکسیدانی که دارند می‌توانند نقش مؤثری در بهبود سلامت جامعه ایفا کنند.

کشت گیاهان دارویی و فرآوری آن‌ها به ایجاد یک بازار بزرگ رقابتی و پررونق منجر شده است. با وجود این‌که حدود 100 گیاه برای روغن‌های اساسی شناخته شده اند ، بیش‌ از 2000 گونه گیاهی در بیش از 60 خانواده پراکنده است که می‌تواند در صنایع غذایی نیز مورد استفاده قرار گیرد.

بیش از 3000 نوع روغن بر پایه گیاهان دارویی وجود دارد که از این تعداد، تقریباً 300 مورد از اهمیت تجاری برخوردار هستند و در صنایع عرضه می شوند. تولید و مصرف روغن‌ها در جهان به سرعت در حال افزایش است و اگرچه به دلیل نیاز به حجم قابل توجهی از گیاه برای تولید مقدار کمی روغن قیمت این فرآورده‌ها بالا است، اما با استقبال جامعه، افزایش حجم درخواست‌ها، ورود شرکت‌های فناور و تولید تجهیزات پیشرفته تولید و رونق بخش کشاورزی در این حوزه تولید روغن‌های بر پایه گیاهان دارویی، به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است.

2. درمان

با توجه به افزایش مقاومت دارویی در میکروارگانیسم‌ها، نقش گیاهان دارویی در مقابله با عوامل بیماری‌زا عملکرد مناسب و متفاوت در برابر میکروب ها، در کاربری‌های درمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. از آن‌جایی‌که این گیاهان،دارای پتانسیل زیستی، دارویی و درمانی هستند، پس می‌توانند در درمان بیماری‌ها یا پیشگیری از ابتلا به آن‌ها اثربخش باشند. به عنوان مثال برخی از گیاهان دارویی با خاصیت آنتی اکسیدانی، مانع از بروز بیماری‌ها می‌شوند یا طیفی دیگر از آن‌ها در فعالیت میکروب‌ها تداخل می کنند و در بسیاری از موارد باعث از بین رفتن برخی از بیماری‌ها بدون ایجاد عوارض جانبی می شوند.

همچنین طیف وسیعی از فعالیت ضد ویروسی گیاهان دارویی گزارش شده است که می‌تواند برای کاهش استفاده از مواد شیمیایی و صنعتی از جمله آنتی‌ بیوتیک‌ها مورد استفاده قرار بگیرد و از عوارض فرآورده‌های یادشده همچون بروز سرطان بکاهد.

بنابراین، تقاضا برای استفاده از گیاهان دارویی به دلیل عاری بودن از عوارض جانبی بالقوه‌ای که داروهای صنعتی و شیمیایی ممکن است ایجاد کنند، در حال افزایش است.

3. صنایع کشاورزی

آفت‌کش‌ها جزء ضروری دنیای کشاورزی هستند و گرچه تقاضا برای تولید و توزیع آفت کشی که باعث افزایش بهبود کیفیت و کارایی کشاورزی می شود محرز است، اما احتمال به کارگیری نابه جا و غیرمعقول بسیار زیاد از آفت‌کش‌های شیمیایی آسیب‌های جدی را به سلامت طبیعت و جامعه وارد کرده است. استفاده وسیع از آفت‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها و قارچ کش‌ها با استفاده از مواد شیمیایی سمی، خطراتی به همراه دارد که ضرورت وجود جایگزین‌های سالم و کم خطر را ایجاب می‌کند.

با توجه به اثربخشی گیاهان دارویی در از بین بردن عوامل آلودگی و بیماری‌زا، این گیاهان همچنین در از بین بردن طیف وسیعی از آفت‌ها، مونوسیت‌ها، باکتری‌ها و حشرات که به تولیدات کشاورزی آسیب می‌زنند، نقشی مهم داشته باشند.

به دلیل ترکیبات منحصر به فرد گیاهان دارویی، علاوه بر اثرگذاری در دفع آفت‌ها، مضرات سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی را ندارند و ضمن این‌که به طبیعت آسیبی وارد نمی‌کنند، برای انسان و دیگر موجودات زنده خطری به دنبال ندارند.

4. آرایشی و بهداشتی

استفاده از گیاهان دارویی به عنوان مواد آرایشی و بهداشتی از دیرباز مورد توجه ویژه مردم قرار گرفته است. روغن‌ها و مواد مؤثره‌ای که از گیاهان گرفته می شوند به عنوان عطر یا مواد آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. یافته‌های تاریخی که از کشورهای منشأ این گیاهان همچون هند، چین، مصر و ایران به دست آمده است، نشان می‌دهد منشا استفاده از گیاهان دارویی به عنوان فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی به هزاران سال قبل بازمی‌گردد.

به طور مثال، در مصر باستان، روغن گیاهان دارویی با بخار دادن استخراج می شد یا یونانی ها و رومی ها از روش تقطیر برای استخراج استفاده می‌کردند. همچنین با ظهور تمدن اسلامی، استفاده از گیاهان دارویی با روش‌های نوآورانه سرعت گرفت و روش‌های استخراج روغن، اسانس و ماده مؤثره در مسیر تکامل گام برداشت. امروزه نیز با ظهور فناوری‌های پیشرفته و تجهیزات کارآمد، روش‌های عصاره‌گیری و استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی تحول یافته است و رد گیاهان دارویی را در فرآورده‌های این حوزه به وضوح می‌توان دید.

بازارهای جهانی اسانس زمینه ساز رونق بخش قابل توجهی از فعالان حوزه کشاورزی شده و همچنین ظرفیت دیگر صنایع مانند مواد غذایی، دارویی، عطر و مواد آرایشی را توسعه بخشیده است.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24